Η κοινωνική αναταραχή αποτελεί πάντα τον αστάθμητο παράγοντα, γεγονός που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα
Της Μαρία Παπαδάτου*
Ήταν το 2002 όταν οι Βραζιλιάνοι σκηνοθέτες Φερνάντο Μεϊρέγιες και Κάτια Λουντ, περιέγραφαν στην ταινία «Η πόλη του Θεού», την εγκληματικότητα και τη φτώχεια που κατέκλυζε τις γειτονιές του Ρίο ντε Τζανέιρο τη δεκαετία του ’70. Έκτοτε, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και η Βραζιλία είναι η έκτη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο, γεγονός ωστόσο που κάθε άλλο παρά αποτυπώνεται στην καθημερινότητα των πολιτών της.
Η καθημερινότητα στις φαβέλες του Ρίο και των άλλων μεγάλων πόλεων, δεν έχει αλλάξει σημαντικά σε σχέση με όσα περιγράφει η περίφημη, ρεαλιστική ταινία των Μεϊρέγιες και Λουντ, πίσω στη δεκαετία του ’70, παρά το μοντέλο που εφάρμοσε ο πρόεδρος Λούλα Ντα Σίλβα από το 2003, με στόχο την ανάπτυξη και τον περιορισμό της κοινωνικής ανισότητας.
Φτώχεια, ανισότητα, βία: Τα τρία «αγκάθια»
Ο σοσιαλιστής Λούλα έμεινε στην εξουσία μέχρι το 2011. Σε διάστημα οκτώ ετών, η αγοραστική δύναμη του κατώτερου μηνιαίου μισθού, αυξήθηκε πάνω από 50%. Περίπου 12 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν και σχεδόν 20 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι κατάφεραν να ξεφύγουν από την απόλυτη φτώχεια. Τη σκυτάλη παρέλαβε την 1η Ιανουαρίου 2011, το πολιτικό «παιδί» του Λούλα, η βραζιλιάνα οικονομολόγος Ντίλμα Ρούσεφ. Ωστόσο παρά το γεγονός ότι παρέλαβε μια εντυπωσιακά βελτιωμένη οικονομία, σε επίπεδο δεικτών, η φτώχεια, η ανισότητα και η βία, παραμένουν τα τρία σημαντικότερα «αγκάθια» για τη μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής.
Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιου τύπου εξεγέρσεις, προήλθε από μια «ασήμαντη» αφορμή. Η αύξηση στις τιμές των εισιτηρίων των αστικών συγκοινωνιών, εξόργισε τους Βραζιλιάνους, που βλέπουν τη χώρα τους να δαπανά δισεκατομμύρια για την προετοιμασία του Μουντιάλ του 2014 και των Ολυμπιακών Αγώνων του 2016 και γέννησε το κίνημα «Passe livre», που σημαίνει δωρεάν εισιτήριο λεωφορείου.
Η κύρια αιτία που έβγαλε στους δρόμους τους Βραζιλιάνους, εντοπίζεται στη μαζική φτωχοποίηση τους. Μισθοί πείνας, εκατομμύρια εξαθλιωμένοι, εγκληματικότητα, βία, αποτελούν την καθημερινότητα για μεγάλο μέρος του λαού της Βραζιλίας. Ο κατώτατος βασικός μισθός διαμορφώνεται στα 510 ρεάλ, δηλαδή περίπου 172 ευρώ, την ώρα που τα εισιτήρια για το Μουντιάλ θα κοστίζουν το λιγότερο 50 ευρώ! Μπορεί η μεγάλη αγάπη των Βραζιλιάνων να είναι το ποδόσφαιρο, ωστόσο το μόνο σίγουρο είναι ότι η μεγαλύτερη γιορτή του ποδοσφαίρου δεν τους αφορά υπό αυτές τις συνθήκες.
Το κύμα αντιδράσεων κατά της διαφθοράς και της φτωχοποίησης των Βραζιλιάνων, αρχικά καλωσορίστηκε από την Πρόεδρο της Βραζιλίας, στα πλαίσια της δημοκρατικής αντίδρασης, ωστόσο στη συνέχεια θορυβήθηκε από τον παλμό και τη μαζική συμμετοχή εκατομμυρίων πολιτών.
Οι δύο μεγαλύτερες πόλεις της Βραζιλίας αναγκάστηκαν να ανακαλέσουν την αύξηση των εισιτηρίων στα δημόσια μέσα μαζικής μεταφοράς, μετά από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις της χώρας, τα τελευταία 20 χρόνια. Μικρότερες πόλεις έχουν ανακαλέσει επίσης τις αυξήσεις των εισιτηρίων, ωστόσο παραμένει αβέβαιο εάν αυτή η κίνηση καταφέρει να κατευνάσει τις διαμαρτυρίες των διαδηλωτών.
Σε μια προσπάθεια να ηρεμήσει τα πνεύματα, η πρόεδρος της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ πρότεινε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την δημιουργία μιας συντακτικής συνέλευσης, που θα προετοιμάσει μια βαθιά «πολιτική μεταρρύθμιση» στη χώρα. Οι εκπρόσωποι του Κινήματος «Passe livre», υποδέχθηκαν θετικά την πρωτοβουλία, διαμηνύοντας ταυτόχρονα ότι «ο αγώνας συνεχίζεται». Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για μια μικρή νίκη του κινήματος σε πρώτη φάση, ωστόσο ο δρόμος για την εξάλειψη της φτώχειας και της κοινωνικής ανισότητας είναι μακρύς.
Κοινωνική αναταραχή: Ο αστάθμητος παράγοντας
Η κοινωνική αναταραχή αποτελεί πάντα τον αστάθμητο παράγοντα, γεγονός που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα. Μια σπίθα είναι αρκετή για να ανάψει τη φλόγα της αντίδρασης στους λαούς του ευρωπαϊκού Νότου που ταλαιπωρούνται από τα ατελείωτα μέτρα λιτότητας που επιβάλλει η σκληρή γραμμή του Βερολίνου, με την ανοχή της Ευρώπης. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε ένας λαός που βλέπει το εισόδημά του να μειώνεται ραγδαία και την ανεργία να εκτοξεύεται, θα αντιληφθεί αίφνης ότι δεν αντέχει άλλες θυσίες. Και τότε όλες οι πολιτικές και οικονομικές αναλύσεις θα καταλήξουν στον κάδο των αχρήστων. Όπως συνέβη στον αραβικό κόσμο, στην Τουρκία, στη Βουλγαρία, στη Βραζιλία…
*Οικονομικός συντάκτης διεθνών αναλύσεων