Οι David Stuckler και Sanjay Basu* αναλύουν με άρθρο τους στους NYTimes γιατί και με ποιο τρόπο η λιτότητα σκοτώνει.
Στις αρχές του μήνα ένα περιστατικό τριπλής αυτοκτονίας καταγράφτηκε στην παραθαλάσια πόλη Civitanova Marche στην Ιταλία. Ένα παντρεμένο ζευγάρι, η Anna Maria Sopranzi 68 ετών, και ο Romeo Dionisi 62, πάλευαν να ζήσουν με τη σύνταξη της συζύγου περίπου της τάξεως των 500 ευρώ και είχαν καθυστερήσει την πληρωμή του ενοικίου.
Η ιταλική κυβέρνηση στο πλαίσιο του προγράμματος λιτότητας που εφαρμόζει αύξησε το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης και λόγω αυτού ο Romeo Dionisi, οικοδόμος, οδηγήθηκε στη φτώχεια. Στις 5 Απριλίου αυτός και η γυναίκα του άφησαν ένα σημείωμα στο αυτοκίνητο του γείτονα ζητώντας του συγνώμη και μετά κρεμάστηκαν και οι δύο σε μια αποθήκη κοντά στο σπίτι τους. Όταν ο αδελφός της Sopranzi, Giuseppe Sopranzi, 73 ετών, έμαθε τα νέα αποφάσισε να πέσει και τελικά να πνιγεί στην Αδριατική.
Η συσχέτιση της ανεργίας και της αυτοκτονίας παρατηρείται από τον 19ο αιώνα. Όσοι αναζητούν δουλειά έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αποπειραθούν να βάλουν τέλος στη ζωή τους έναντι όσων εργάζονται.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ποσοστό των αυτοκτονιών, που αυξανόταν με αργό ρυθμό από το 2000, εκτοξεύτηκε μετά την οικονομική ύφεση της περιόδου 2007-2009, ενώ εκτιμάται ότι έχουν διαπραχτεί 4.750 αυτοκτονίες περισσότερες από ότι έδειχναν οι στατιστικές μεταξύ του 2007 και του 2010. Τα ποσοστά των αυτοκτονιών είναι σημαντικά μεγαλύτερα στις πολιτείες που αυξήθηκαν τα ποσοστά ανεργίας. Οι θάνατοι από αυτοκτονίες ξεπέρασαν αυτούς από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα το 2009.
Αν οι αυτοκτονίες ήταν ένα αναπόφευκτο επακόλουθο της οικονομικής κρίσης, αυτή η ιστορία θα ήταν άλλη μια ιστορία που θα παρέπεμπε στην περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης όμως, δεν είναι έτσι.
Χώρες που προχώρησαν σε περικοπές προϋπολογισμού σε θέματα υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία συνεχίζουν να έχουν οριακά χειρότερα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας από τη Γερμανία, την Ισλανδία ή τη Σουηδία, που επενδύουν στην ανάπτυξη αντί της λιτότητας.
Ως ερευνητές της δημόσιας υγείας και της πολιτικής οικονομίας, οι David Stuckler και Sanjay Basu, παρακολουθούν εμβρόντητοι τους πολιτικούς να εμπλέκονται σε συζητήσεις περί χρέους και κρατικών ελλειμμάτων χωρίς να υπολογίζουν το ανθρώπινο κόστος στις αποφάσεις τους. Την τελευταία δεκαετία ξοδέψαν τεράστια ποσά προκειμένου να καταλάβουν πως το οικονομικό σοκ, από την Μεγάλη Ύφεση στο τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, στην Ασιατική Κρίση και στην Μεγάλη Ανάπτυξη, επηρεάζει την υγεία. Κατέληξαν στο ότι οι άνθρωποι δεν αρρωσταίνουν ή πεθαίνουν υποχρεωτικά εξαιτίας της επιβράδυνσης της οικονομίας. Η δημοσιονομική πολιτική λιτότητας, όπως αποδεικνύεται, μπορεί να είναι θέμα ζωής ή θανάτου.
Στο ένα άκρο βρίσκεται η Ελλάδα που διανύει μια πραγματική καταστροφή της δημόσιας υγείας. Ο εθνικός προϋπολογισμός για την υγεία έχει μειωθεί κατά 40% από το 2008 προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης του ελλείμματος που έθεσε η Τρόικα, που αποτελείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ως μέρος του πακέτου μέτρων λιτότητας του 2010. Περίπου 35.000 γιατροί, νοσοκόμοι και άλλοι υπάλληλοι υγείας έχουν χάσει τη δουλειά τους.
Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία έχουν εκτοξευθεί αφού οι Έλληνες αποφεύγουν να κάνουν προληπτικές ή εξετάσεις ρουτίνας λόγω του μεγάλου χρόνου αναμονής και της αύξησης της τιμής των φαρμάκων. Η βρεφική θνησιμότητα έχει αυξηθεί κατά 40%. Τα νέα κρούσματα του ιού HIV έχουν διπλασιαστεί εξαιτίας των ενδοφλέβιων ναρκωτικών αφού ο προϋπολογισμός για το μοίρασμα αποστειρωμένων βελόνων έχει διακοπεί εντελώς.
Σε αντίθεση βρίσκεται η περίπτωση της Ισλανδίας, που απέφυγε την καταστροφή της δημόσιας υγείας παρόλο που το 2008 πέρασε την χειρότερη τραπεζική κρίση στην ιστορία της, αναλαγικά με την οικονομία της. Μετά την κατάρρευση τριών εμπορικών τραπεζών το συνολικό χρέος εκτοξεύτηκε, η ανεργία εννεαπλασιάστηκε και η αξία του νομίσματος της, η krona, κατέρρευσε.
Η Ισλανδία ήταν η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που ζήτησε την βοήθεια του ΔΝΤ μετά το 1976. Αλλά αντί να προχωρήσει στη διάσωση του τραπεζικού συστήματος και στην περικοπή του προϋπολογισμού, όπως απαίτησε το ΔΝΤ, οι Ισλανδοί πολιτικοί έθεσαν την λιτότητα σε ψηφοφορία. Σε δύο δημοψηφίσματα το 2010 και το 2011 οι Ισλανδοί ψήφισαν συντριπτικά να εξοφλήσουν τους πιστωτές τους σταδιακά και όχι μονομιάς μέσω προγράμματος λιτότητας. Η οικονομία της Ισλανδίας έχει ανακάμψει σημαντικά, ενώ η Ελληνική κινδυνεύει με κατάρρευση. Κανείς στην Ισλανδία δεν έχασε την πρόσβασή του στο σύστημα υγείας και πρόνοιας ακόμα και όταν η τιμή των εισαγόμενων φαρμάκων αυξήθηκε. Δεν καταγράφηκε σημαντική αύξηση στις αυτοκτονίες. Πέρυσι η πρώτη αναφορά των Ηνωμένων Εθνών για τον Δείκτη Ευτυχίας κατέγραψε την Ισλανδία ως ένα από τα ευτυχισμένα έθνη.
Οι σκεπτικιστές θα επισημάνουν τις διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Ισλανδίας. Η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη απέκλεισε την υποτίμηση του νομίσματός γι’ αυτό και είχε λιγότερες εναλλακτικές προκειμένου να απορρίψει το σχέδιο λιτότητας του ΔΝΤ. Ωστόσο η μεγάλη διαφορά ενισχύει την θέση των δύο ερευνητών ότι η οικονομική κρίση δεν σημαίνει απαραίτητα και κρίση στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Στο ενδιάμεσο των δύο ακραίων αυτών περιπτώσεων βρίσκονται οι ΗΠΑ. Το πακέτο υποστήριξης του 2009 θεωρητικά μείωσε το επίπεδο κινδύνου. Παρόλα αυτά υπήρχαν ενδείξεις, πέρα του υψηλού δείκτη αυτοκτονιών, ότι το σύστημα υγείας χειροτέρευε. Οι συνταγές για αντικαταθλιπτικά αυξήθηκαν όπως και η κατανάλωση αλκοόλ. Πάνω από πέντε εκατομμύρια Αμερικάνοι έχασαν την πρόσβαση του στο σύστημα υγείας κατά την περίοδο της ύφεση εξαιτίας της απώλειας των θέσεων εργασίας τους.
Το πρόγραμμα περικοπών των 85 δισ. δολλαρίων που ξεκίνησε από την 1η Μαρτίου περιλαμβάνει την διακοπή επιδότησης διατροφής για περίπου 600.000 έγκυες γυναίκες, νεογέννητα και βρέφη μέχρι το τέλος του χρόνου. Ο κρατικός προϋπολογισμός για την ενίσχυση των οικογενειών θα μειωθεί κατά σχεδόν 2 δισ. δολλάρια το τρέχον έτος την ώρα που περισσότερα από 1.4 εκατομμύρια σπίτια βρίσκονται σε καθεστώς αποκλεισμού. Ακόμα και ο προϋπολογισμός για το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών, βασική κρατική αρχή για την καταπολέμηση των επιδημιών όπως η περσινή μεταδοτική μηνιγγίτιδα, μειώθηκε κατά τουλάχιστον 18 εκατομμύρια δολλάρια.
*Ο David Stuckler, κορυφαίος αναλυτής Κοινωνιολογίας στην Οξφόρδη και ο Sajay Basu, βοηθός καθηγητή ιατρικής και επιδημιολογίας στο κέντρο πρόληψης του Στάντφορντ είναι οι συγγραφείς του «The body Economic: Why Austerity Kills».