Τα Χριστούγεννα δεν θα ήταν ίδια χωρίς, τα κουλουράκια, τις ευχετήριες κάρτες, τον Άγιο-Βασίλη να αφήνει τα δώρα του κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, ερχόμενος από την καμινάδα, τα κάλαντα που ακούγονται σε όλα τα σπίτια από τις γλυκές, γεμάτες μελώδια παιδικές φωνές. Από τις οποίες όλοι μας, μικροί-μεγάλοι μπαίνουμε σε αυτό το τόσο μεθυστικό κλίμα, γεμίζοντας τους εαυτού μας αισιοδοξία, ελπίδα και όνειρα. Σίγουρα είναι μια γιορτή που προτεραιότητα έχουν τα παιδιά, ίσως γι’ αυτό και έχουν ένα άρωμα παραμυθιού! Σε ποιόν όμως δεν αρέσουν τα παραμύθια, δίπλα στο τζάκι, με ένα κατάλευκο τοπίο να φαίνεται από την μισάνοιχτη κουρτίνα του παραθύρου και ένα δέντρο στη γωνία του σαλονιού, γεμάτο πολύχρωμα στολίδια και πλημμυρισμένο από λαμπάκια. Φωτίζοντας έτσι τις καρδιές μας και δίνοντας χρώμα στα όνειρά μας.
Πληθώρα συναισθημάτων για όλες τις ανθρώπινες ψυχές, που έχουν ανάγκη να ξεφύγουν από την πραγματικότητα, γεμίζοντας έτσι τον εσωτερικό τους κόσμο, με ηρεμία και αγάπη. Καθόλου τυχαίο άλλο ένα σημαντικό γεγονός, η γέννηση του Μικρού-Χρίστου, μέσα στη φάτνη και τον ουρανό αγκαλιασμένο από χιλιάδες αστέρια, έτοιμα να γίνουν ευχετήριες κάρτες για όλο το σύμπαν. Σε ένα στάβλο, έχοντας δίπλα, τους γονείς του και η παρέα του διάφορα ζωάκια, τα οποία φρόντιζαν με την ανάσα τους να ζεσταίνουν τον χώρο. Χωρίς λογική, μόνο με το ένστικτο… Και ένα τόσο μεγάλο και φωτεινό αστέρι (της Βηθλεέμ) που γέμιζε με φώς έναν χώρο ασυνήθιστο αλλά λουσμένο από λάμψη. Μια αντίθεση που μας παραπέμπει στην ουσία και όχι στην ύλη.
Από πού λοιπόν έρχονται αυτά τα έθιμα; Πώς ο Άγιος Βασίλης συσχετίστηκε με τη γέννηση του Ιησού και πώς βγήκε η ιστορία για το φιλί κάτω απ’ το γκι;
Παίρνοντας το σχήμα τους από το μπαστούνι ενός βοσκού (ή το αρχικό της λέξης Jesus) αυτό το γλύκισμα προέρχεται από την πολιτεία Indiana των ΗΠΑ. Τον 19ο αιώνα, ένας ζαχαροπλάστης συνέδεσε για πρώτη φορά το ζαχαρωτό με το σύμβολο της εκκλησίας όπου το άσπρο συμβολίζει την αγνότητα του Χριστού και το κόκκινο το αίμα του. Παρόλο που ένα σχετικό ζαχαρωτό είχε φτιαχτεί από έναν Γερμανό διευθυντή το 1670 για να κρατάει τα παιδιά του απασχολημένα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, εκείνο ήταν λευκό χωρίς κόκκινες ρίγες.
Το γκι είναι συνδεδεμένο με την γονιμότητα καθώς μπορεί και αντέχει ακόμη και τις πιο χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ ταυτόχρονα είναι καρποφόρο. Το γεγονός ότι μπορεί να μεγαλώσει και να αναπαραχθεί χωρίς ρίζες, το κάνει ακόμη πιο μυστήριο. Πως άραγε το κάνει αυτό;
Σύμφωνα με έναν μύθο, ο Νορβηγός θεός του φωτός σκοτώθηκε από ένα βέλος που ήταν φτιαγμένο από γκι, και η μητέρα του το πήρε και το έβαλε ψηλά σε ένα δένδρο για να μην τραυματίσει θανάσιμα κι άλλους. Γύρω από αυτή την ιστορία δημιουργήθηκε κι ένας άλλος μύθος που έλεγε ότι κάθε φορά που ένας νέος άνδρας έπαιρνε ένα βατόμουρο από αυτό το «φυτό της αγάπης», θα φιλούσε ένα κορίτσι. Όταν τελείωναν οι καρποί θα τελείωναν και τα φιλιά, γι αυτό και σήμερα στολίζουμε με ολόκληρα κλαδιά τα σπίτια μας – για να έχουμε ..αποθέματα! Παρόλο που αυτό το Χριστουγεννιάτικο cocktail κανονικά προέρχεται από την κρέμα (posset – η οποία δεν περιείχε αυγά), τον 13ο αιώνα στην Ευρώπη, θεωρούνταν μια ακριβή μεσαιωνική λιχουδιά για τους πλουσίους. Όταν οι Ευρωπαίοι αποίκησαν στην Αμερική και είδαν ότι είχαν αποθέματα σε γάλα και αυγά, το ρούμι γρήγορα αντικατέστησε το κρασί και έτσι γεννήθηκε το διάσημο αυτό ποτό! Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε τους φίλους μας τους Μεξικάνους για αυτό το γιορτινό φυτό. Τα αλεξανδρινά προέρχονται απ’ την Κεντρική Αμερική και Αφρική, και πήραν την αγγλόφωνη ονομασία τους από τον Posset Roberts Poinsett – τον πρώτο αμερικανό Πρέσβη στο Μεξικό, ο οποίος βλέποντάς τα να μεγαλώνουν, παρατήρησε ότι τα άνθη τους ήταν κόκκινα και πράσινα (τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα χρώματα) και στα τέλη του 1820 τα έφερε και στις ΗΠΑ.
Γιατί νιώθουμε πως πρέπει να κάνουμε οικονομία για τα δώρα των γιορτών; Αυτό το έθιμο είναι πιο παλιό και απ’ τον ίδιο το Χριστό και τους τρεις Μάγους! Οι αρχαίοι Ρωμαίοι άρχισαν αυτή την παράδοση κάθε Δεκέμβριο στην γιορτή Σατουρνάλια (αφιερωμένη στον θεό Κρόνο) όπου δίνοντας δώρα ο ένας στον άλλο και κάνοντας θυσίες, εξέφραζαν τις ευχαριστίες τους στους καρπούς της γης. Στην Βόρεια Ευρώπη, μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα το να υπάρχουν τάρανδοι που σέρνουν έλκηθρα, δεν ήταν κάτι το σημαντικό. Και μιας και οι καιρικές συνθήκες του Νότιου Πόλου δεν διαφέρουν και πάρα πολύ από αυτές της Νορβηγίας, δεν είναι περίεργο που το όχημα του Άγιου Βασίλη είναι το ίδιο!
Οι στίχοι του χριστουγεννιάτικου ποιήματος του 1823 ονόματι T’ was the Night Before Christmas είναι επηρεασμένοι από Γερμανικούς και Νορβηγικούς θρύλους που μιλάνε για θεούς που πετάνε στον ουρανό. Όσο για τον Rudolph, εκείνος είναι απλά η δημιουργία ενός καταστήματος στο Chicago για να προσελκύσει κόσμο στο μαγαζί.
Είναι γεγονός ότι τα έλατα γίνονται είδος υπό εξαφάνιση το Δεκέμβριο. Στην αρχαία Ρώμη, στόλιζαν τους ναούς με τα αειθαλή αυτά δένδρα για το φεστιβάλ Σατουρνάλια αλλά και στη Σκανδιναβία ανέκαθεν διακοσμούσαν τα σπίτια τους με κλαδιά ελάτου. Ωστόσο, το έθιμο του να βάζουμε το δένδρο μες το σπίτι άρχισε τον 16ο αιώνα, όταν ο Γερμανός ιερέας Martin Luther το άναψε με κεριά για να τιμήσει τη γέννηση του Ιησού. Οι Βρετανοί και οι Καναδοί δεν άργησαν να υιοθετήσουν αυτή την παράδοση αφού είδαν στο περιοδικό του 1846 την Βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας μαζί με τον Γερμανό σύζυγό της Πρίγκιπα Αλβέρτο και τα παιδιά τους να είναι μαζεμένοι γύρω απ’ το Χριστουγεννιάτικο δένδρο.
Στις δυτικές χώρες και στις ΗΠΑ ο Santa Claus συμβολίζει τον Άγιο Νικόλα, που αρχικά δεν ήταν ένας ευτυχισμένος γεράκος που είναι ντυμένος στα κόκκινα, αλλά ένας επίσκοπος ονόματι Νικόλας που ζούσε στην σημερινή Τουρκία, και έδωσε όλη του την κληρονομιά στους φτωχούς. Μια ιστορία για αυτόν λέει ότι ο Άγιος έριξε χρυσά νομίσματα στην καμινάδα σε ένα σπίτι με τρεις αδελφές, που κατέληξαν μέσα στις κάλτσες τους, που στέγνωναν γιατί δεν είχαν λεφτά για την προίκα τους. Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, τα παιδάκια αφήνουν τις κάλτσες τους δίπλα στο τζάκι το βράδυ της 5ης Δεκεμβρίου, με την ελπίδα ότι το πρωί θα σηκωθούν και τα τις βρουν γεμάτες δώρα.
Την σκοτεινότερη μέρα του έτος (21 Δεκεμβρίου 2013) παραδοσιακά, σε όλη την Βόρεια Ευρώπη άναβαν φωτιές για να γιορτάσουν το χειμερινό ηλιοστάσιο. Αυτό το «κινούμενο» έθιμο τηρούνταν και τον 20ο αιώνα με την διαφορά ότι αντί για φωτιές ανάβουν ηλεκτρικά φωτάκια, ενώ απ’ τη μέση του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα, στολίζουμε και το εσωτερικό των σπιτιών μας.
Παρόλο που η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα που φτιάχτηκε ποτέ ήταν άκρως τολμηρή (έδειχνε ένα μικρό παιδί που έπινε κρασί), το έθιμο επιβιώνει μέχρι και σήμερα και ξεκίνησε απ’ την Αγγλία του 1843 ως ένα μέσο ενθάρρυνσης των πολιτών να χρησιμοποιούν το Δημόσιο Ταχυδρομείο, όπου οι κάρτες στέλνονταν μέσα σε έναν μη σφραγισμένο φάκελο, στη μισή τιμή απ’ ότι ένα συνηθισμένο γράμμα. Από τότε, οι εκτυπωτικές μέθοδοι βελτιώθηκαν και η τιμή έπεσε, κάνοντας πλέον τις χριστουγεννιάτικες κάρτες ένα πάρα πολύ διαδεδομένο έθιμο του 20ου αιώνα.
*επιμέλεια κειμένου Ματίνα Παπαμαρκου