Ο 21ος αιώνας έχει μέχρι στιγμής πολέμους με τη συμβατική έννοια του όρου τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στην Ουκρανία και τις τελευταίες ημέρες ζει και τα πρώτα στάδια μιας παγκόσμιας οικονομικής και εμπορικής σύρραξης.
Ο οικονομικός πόλεμος, αντίθετα από τις πολεμικές συρράξεις στα πεδία, εμπλέκει ολόκληρο τον πλανήτη, αν και στον πυρήνα του βρίσκονται οι δύο ισχυρότεροι πόλοι της παγκόσμιας οικονομίας. ΗΠΑ και Κίνα βρίσκονται πλέον ανοιχτά και με κάθε «επισημότητα» η μία απέναντι στην άλλη, με τα πρώτα χτυπήματα από την πλευρά της Ουάσινγκτον να έχουν ανάλογη απάντηση από το Πεκίνο. Ο Λευκός Οίκος και ο πρόεδρος Τραμπ για ακόμη μία φορά επέλεξαν να μείνουν πιστοί στα όσα προεκλογικά είχαν δεσμευτεί πως θα πράξουν και έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο με τον πομπώδη αλλά καθόλου αισιόδοξο τελικώς σκοπό «ημέρα απελευθέρωσης». Ο Αμερικανός πρόεδρος θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως είναι εξόχως ταλαντούχος στη διάγνωση ενός προβλήματος.
Πού βρισκόμαστε σήμερα;
Ο Τραμπ δεν έχει άδικο πως η μεγαλύτερη απειλή για τις ΗΠΑ και όσα έχουν οικοδομήσει τα τελευταία 80 χρόνια είναι το Πεκίνο. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ ορθά έχει διαγνώσει πως η Κίνα δεν είναι η χώρα της δεκαετίας του ’80 και του ’90, και έχει αναπτύξει μία οικονομική και μία εμπορική ισχύ που μπορεί και σκοπεύει να ανατρέψει τα δεδομένα. Ο 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ όμως επιχειρεί να δράσει πρώτος -να ρίξει αυτός την πρώτη βολή- και να ξεκινήσει έναν παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο, γνωρίζοντας πολύ καλά πως με αυτόν τον τρόπο και οι δικές του απώλειες θα είναι πολύ μεγάλες. Ο Τραμπ ως γιατρός θα ήταν ιδανικός παθολόγος, αλλά θα είχε σοβαρά θέματα -για να κάνουμε αναγωγή στη δική του ρήση για τα περί «ασθενή»- με τις «χειρουργικές» επεμβάσεις.
Οι ΗΠΑ έχουν προχωρήσει σε ένα σχήμα και πάλι έμπνευσης Τραμπ, μιλώντας για «πάγωμα» 90 ημερών προς όλο τον κόσμο το οποίο βέβαια επί της ουσίας είναι η εφαρμογή ενός κοινού δασμολογικού δείκτη της τάξης του 10% προς όλα τα προϊόντα όλων. Αναφορικά με την Κίνα, η Ουάσινγκτον είναι διαρκώς στην επίθεση και έχει επιβάλει στο Πεκίνο δασμούς 145%. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το ποσοστό αφορά μία τεράστια γκάμα εισαγόμενων στις ΗΠΑ προϊόντων, αλλά όχι και τα κινεζικά αυτοκίνητα, στα οποία οι δασμοί ξεπερνούν το 180%. Ο Λευκός Οίκος έχει ξεκινήσει μία μάχη έχοντας ξεκάθαρα στον στόχο τον μεγάλο του εχθρό, αλλά επιλέγει να μη δίνει λεπτομέρειες για το πού, πώς και κυρίως με τι ένταση χτυπάει στην Ασία. Οι κινήσεις των ΗΠΑ πράγματι προκαλούν σημαντικά πλήγματα στην Κίνα, αλλά το ζήτημα είναι ότι ο Τραμπ και η δική του επιθετική τακτική πρακτικά μπορούν να απειλούν για καιρό το Πεκίνο κάνοντας «Ρουά», αλλά είναι πολύ δύσκολο η Ουάσινγκτον να φτάσει σε αυτή την παρτίδα σκάκι στο «Ματ».
Η απάντηση
Από την πλευρά του το Πεκίνο έχει απαντήσει στην Ουάσινγκτον όσες φορές έχει δεχτεί χτυπήματα με αντίστοιχες ενέργειες. Σήμερα οι κινεζικοί δασμοί είναι στο 125% και για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες υπάρχει αντίπαλο δέος στις ΗΠΑ. Η Ρωσία που επέλεξε να αγνοήσει τις αμερικανικές προειδοποιήσεις του 2021 και τελικώς να εισβάλλει στην Ουκρανία δεν μπορεί να θεωρηθεί τέτοιο χτύπημα, γιατί η Ρωσία δεν έχει το διαμέτρημα της Κίνας και ο ρωσικός στρατός δεν εισέβαλε σε αμερικανικά εδάφη… Το Πεκίνο έχει αδράξει την ευκαιρία που επί χρόνια φαίνεται πως ανέμενε και απαντά όχι σε προκλήσεις αλλά εμπράγματα στο πεδίο, σε αυτό μάλιστα που ο ίδιος ο αντίπαλος έχει επιλέξει. Η Κίνα με τετραπλάσιες εξαγωγές από εισαγωγές στην Αμερική είναι πολύ πιο «ανοιχτή» αλλά, ως φαίνεται, και αποφασισμένη να «πονέσει» αν είναι να προκαλέσει εφάμιλλο πόνο.
Η «ακτινογραφία»
Οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο έχουν ένα εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ τους το οποίο με βάση τα επίσημα στοιχεία για το 2024 ήταν 585 δισ. δολάρια. Οι ΗΠΑ δεδομένα εισάγουν πολύ περισσότερο από όσο εξάγουν προς την Κίνα. Οι κινεζικές εισαγωγές στις ΗΠΑ το 2024 ήταν 440 δισ. με τις εξαγωγές τους να είναι περίπου 1/4 μικρότερες, 145 δισ. δολάρια. Το εμπορικό ισοζύγιο ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη ήταν 295 δισ. και είναι ελλειμματικό για την Ουάσινγκτον, η οποία δίνει περίπου το 1% του ΑΕΠ της στα κινεζικά ταμεία…
Η εικόνα αυτή δεν είναι σημερινή και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δασμοί έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ στην Κίνα -και διατηρήθηκαν- και από τον Τζο Μπάιντεν τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αυτοί οι δασμοί μάλιστα φαίνεται πως είχαν και αποτέλεσμα, καθώς από το 2016 και την πρώτη θητεία του Τραμπ οι κινεζικές εισαγωγές στις ΗΠΑ έπεσαν από το 21 στο 13% του 2024. Την τελευταία δεκαετία η αμερικανική εξάρτηση από τις κινεζικές εισαγωγές μειώθηκε, αλλά παραμένει πολύ μεγάλη, ειδικά εάν κάποιος εισαγάγει στο συγκεκριμένο μείγμα και το τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα της Ουάσινγκτον την τελευταία δεκαετία (το αμερικανικό χρέος ξεπερνά τα 33 τρισ. δολάρια). Κίνα και ΗΠΑ αποτελούν οι δυο τους το 3% του συνολικού εμπορίου στον πλανήτη κι αυτό από μόνο του -εκ πρώτης- μπορεί να μοιάζει μικρό, αλλά με πραγματικά οικονομικά δεδομένα είναι τεράστιο.
Το ισοζύγιο
Τι εισάγουν όμως Κίνα και ΗΠΑ η μία από την άλλη; Το προϊόν που είναι με διαφορά από το δεύτερο η μεγαλύτερη αμερικανική εξαγωγή των ΗΠΑ στην Κίνα είναι η σόγια… Για την Κίνα η σόγια είναι υπερπολύτιμη, καθώς δεν έχει την παραγωγή που πρέπει προκειμένου να σιτίσει τα περισσότερα από 440 εκατομμύρια γουρούνια που εκτρέφει… Πετρελαιοειδή και φαρμακευτικά σκευάσματα έρχονται στη δεύτερη και την τρίτη θέση αντίστοιχα των αμερικανικών εξαγωγών.
Από την πλευρά της η Κίνα εξάγει στις ΗΠΑ τεράστιο όγκο ηλεκτρονικών, υπολογιστών, αλλά και παιχνιδιών. Οι μπαταρίες για τα ηλεκτροκίνητα οχήματα αποτελούν επίσης σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν. Με διαφορά όμως τα κινεζικά κινητά τηλέφωνα είναι ο μεγαλύτερος όγκος εξαγωγών του Πεκίνου στις ΗΠΑ. Το 9% του συνόλου των κινεζικών εξαγωγών είναι στον κλάδο των κινητών συσκευών. Από αυτές τις συσκευές σχεδόν το 90% είναι προϊόντα της Apple, η οποία βρίσκεται κυριολεκτικά στη δίνη των αμερικανικών δασμών παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μία από τις κορυφαίες αμερικανικές εταιρείες τόσο σε αξία όσο και σε εμπορικότητα και παγκόσμια αναγνωρισιμότητα. Οι κινήσεις του Τραμπ και ο εμπορικός πόλεμος που μαίνεται πλέον ανοιχτά με την Κίνα έχει ήδη κοστίσει πολύ ακριβά στην Apple, η οποία έχει χάσει μέσα σε μερικές ημέρες το 20% της αξίας των μετοχών της…
Oι συνέπειες
Για την πιο εκτεθειμένη Κίνα οι δασμοί θα φέρουν -και μάλιστα εάν παραμείνουν σε ισχύ- ακόμη και μέσα στο τρέχον έτος σημαντικά εσωτερικά και οικονομικά προβλήματα. Δεν είναι απίθανο αρκετά μεγάλα κινεζικά εργοστάσια να κλείσουν ή να αναστείλουν τη λειτουργία τους αφήνοντας εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους άνεργους. Το Πεκίνο θα πρέπει να οργανώσει ένα νέο σχέδιο διάσωσης -μεγαλύτερο και πιο κοστοβόρο- από αυτό που είχε θέσει σε ισχύ πριν από πέντε χρόνια με το σκάνδαλο και τη «φούσκα» στον κλάδο των κατασκευών. Από αυτή την κίνηση το Πεκίνο είναι πιθανό να απολέσει ακόμη και ολόκληρες μονάδες από το ΑΕΠ του και η κατάσταση θα μοιάζει λίγο με αυτή που υπάρχει όταν μία απρόβλεπτη φυσική καταστροφή πλήττει μία περιοχή… Το κόστος θα είναι βαρύ, μεγάλο, επίπονο, αλλά δεν θα διαρκέσει για πάντα…
Στον αντίποδα, στις ΗΠΑ οι τιμές σε αρκετά προϊόντα θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν. Η κυβέρνηση της χώρας θα ζητήσει από τις επιχειρήσεις να περιορίσουν ή και να συγκρατήσουν τις συγκεκριμένες αυξήσεις, αλλά κάποια στιγμή όλο το βάρος θα μετακυληθεί στους καταναλωτές, που είτε θα μειώσουν τις αγορές, είτε θα επιλέξουν χαμηλότερης αξίας και ποιότητας προϊόντα προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Nομισματική μάχη
Ο πραγματικός κίνδυνος όμως είναι το να μετατραπεί ο σημερινός οικονομικός και εμπορικός πόλεμος σε μία νομισματική μάχη. Ηδη έχουμε δει αντιδράσεις που δεν σχετίζονται αμιγώς με τις αγορές ειδικά στις ΗΠΑ. Οι αμερικανικές ομολογίες αντιμετωπίζουν ήδη κλυδωνισμούς και τα επιτόκια ήδη ξεπερνούν το 5%. Την τελευταία φορά που συνέβη κάτι παρόμοιο ήταν το 2020, όταν βέβαια ολόκληρος ο πλανήτης αντιμετώπιζε τις πρώτες οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τις συγκεκριμένες εξελίξεις της περασμένης εβδομάδας οι οικονομολόγοι και αναλυτές των ΗΠΑ δεν βλέπουν κινεζικό δάκτυλο… παρά το γεγονός ότι η Κίνα μόνη της κατέχει τεράστιο ποσοστό του αμερικανικού χρέους. Στην πραγματικότητα, όλο το παραπάνω φαίνεται να είναι ένα εσωτερικό μήνυμα των ίδιων των αμερικανικών αγορών προς τον πρόεδρο της χώρας: «Η συστηματική καλλιέργεια αστάθειας βλάπτει σοβαρά την οικονομική μας υγεία».
Εκτός από τον οικονομικό αντίκτυπο, οι δασμοί Τραμπ έχουν φέρει ανακατατάξεις και σε διπλωματικό-πολιτικό επίπεδο. Αν πριν από δύο μήνες κάποιος ισχυριζόταν πως Κίνα, Βόρεια Κορέα και Ιαπωνία θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι για να συζητήσουν πώς θα αντιμετωπιστούν οι αμερικανικές επιθέσεις ελάχιστοι θα ήταν αυτοί που δεν θα μειδιούσαν… Σήμερα ο Τραμπ, έχοντας περισσότερο από ποτέ ανάγκη όλους τους εταίρους της χώρας του, έχει ήδη φροντίσει να διαμηνύσει πως τα δικά τους προβλήματα δεν είναι πλέον δικά του. Η Ευρώπη έχει πάρει ανησυχητικά μηνύματα εδώ και μήνες και έχει φροντίσει να πάρει τις αποστάσεις της, αλλά και να αναθεωρήσει τα δικά της χρονίζοντα κακώς κείμενα. Οι χώρες της G7, παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, έχουν τεθεί στο στόχαστρο της Ουάσινγκτον και ψάχνουν τρόπους από τη μία να οχυρωθούν και από την άλλη να αναπτυχθούν προς την Ανατολή… Ο Τραμπ με τον τρόπο που έχει κινηθεί επί της ουσίας έχει χαλάσει την «παγκόσμια συμμαχική πυξίδα».
Τι αναμένεται;
Η Κίνα έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα μείνει αυτή τη φορά σιωπηλή, αν και την Παρασκευή υπογράμμισε πως το «παιχνίδι με τους εκατέρωθεν δασμούς» δεν έχει και πολλή ουσία παρά μόνο για τις εντυπώσεις. Ο Τραμπ που επιμένει στο «ο Σι είναι φίλος μου» περιμένει τον πρόεδρο της Κίνας να μπει σε ένα αεροσκάφος και να μεταβεί στην Ουάσινγκτον για διαπραγματεύσεις εφ’ όλης της ύλης, κίνηση που θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας για την Κίνα και άρα σενάριο σήμερα περισσότερο επιστημονικής φαντασίας. Η Κίνα δεν έχει την ίδια στιγμή κανένα απολύτως δισταγμό να μοιράζει τα δικά της χαρτιά σε όλο τον κόσμο. Η συνάντηση Σάντσεζ – Σι στο Πεκίνο στα τέλη της εβδομάδας μπορεί να πέρασε στα «ψιλά», αλλά είναι μία απτή απόδειξη πως η Ενωση μπορεί να συζητά συλλογικά αλλά και τα μέλη της κινούνται κατά μόνας προς την Ανατολή, προκειμένου να μειώσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα και περισσότερο τους κινδύνους που δεν είναι πλέον θεωρία… Η Ενωση την ίδια στιγμή είναι διατεθειμένη επίσης να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία, ειδικά απέναντι σε έναν σύμμαχο που δεν είχε κανένα πρόβλημα να της σηκώσει το δάχτυλο ακόμη και για το κράτος δικαίου και να την τοποθετήσει στη λίστα με τους «ληστές» του πλούτου της.
Το χάσμα
Η Ευρώπη θα έχει και με την Κίνα σοβαρά ζητήματα, καθώς όσα μας χωρίζουν με τον ισχυρό πόλο στην Ανατολή είναι ακόμη περισσότερα από αυτά που μας ενώνουν, αλλά κάθε συζήτηση κάνει -παραδοσιακά- τις αποστάσεις να μικραίνουν. Μπορεί σήμερα μία συνολική συμφωνία για όλα τα θέματα με το Πεκίνο να μοιάζει ανέφικτη, αλλά μία μικρότερη και πιο στοχευμένη δεν είναι απίθανο να επιτευχθεί…
Σε κάθε περίπτωση, η φράση του Ντόναλντ Τραμπ, ότι «μας χωρίζει ένας μεγάλος ωραίος Ωκεανός», φαίνεται να αποτέλεσε κομβικό «σάλπισμα απεξάρτησης», το οποίο μεσοπρόθεσμα θα φέρει περισσότερα προβλήματα για όλους. Η Ευρώπη ίσως εκείνη τη στιγμή όμως να έχει περισσότερους από έναν συμμάχους στο πλάι της.