Οι προσδοκίες για το μέλλον της ελληνικής startup σκηνής μεγάλωσαν πολύ κάποια στιγμή, ανάλογα και με τους εκάστοτε ρυθμούς ανάπτυξης που παρουσιάζει το συγκεκριμένο κομμάτι της αγοράς.
Ανακόπηκε, όμως, το 2022 αυτή η ταχύτητα, πλην εξαιρέσεων; Διατηρήθηκε στα ίδια επίπεδα; Ενισχυθήκε;
Όταν αποφασίζει να μιλήσει για όλα ένας από τους expert της νεοφυούς επιχειρηματικότητας σε διεθνές επίπεδο και από τους σημαντικότερους επενδυτές της, όπως ο Απόστολος Αποστολάκης, το βέβαιο είναι ότι από τη συζήτηση μαζί του θα εξαχθούν έγκυρα και χρήσιμα συμπεράσματα για πολλά θέματα, θα βγουν ειδήσεις και θα δοθεί το ακριβές στίγμα του κλάδου.
Στην μεγάλη συνέντευξή του στο newmoney ο ιδρυτής και partner ενός επενδυτικού οργανισμού με την εμβέλεια του VentureFriends, που έχει σηκώσει 3 funds, αντλώντας υπό διαχείριση κεφάλαια άνω των 170 εκατ. ευρώ, με δεκάδες deals και επενδύσεις στο ενεργητικό του σε startup, οι οποίες πρωταγωνιστούν (και ορισμένες εξ αυτών διαγράφουν ιδιαίτερα επιτυχημένη πορεία στο εξωτερικό), αναφέρεται φυσικά και στα νέα σχέδια, στις νέες κινήσεις του.
Από την «ομάδα» του VF, άλλωστε, αναμένεται να αναδειχθούν στο άμεσο μέλλον όχι ένας, αλλά δυο «μονόκεροι», δηλαδή ελληνικές startup με αποτίμηση άνω του 1 δισ. δολ., όπως οι Blueground και FlexCar.
Μας αποκαλύπτει, επίσης, ο κ. Αποστολάκης τις δύο νέες επενδύσεις του fund στη Δανία, στο Embla και τη Harborlab στην Ελλάδα και γενικότερα όλο το πλάνο των επόμενων μηνών. Ο ίδιος έχει συνδέσει το όνομά του με την e-shop και με τα success stories των e-Food, Taxibeat, Doctoranytime, Instashop, Spotawheel, Accusonus κ.α.
-Ποια είναι η άποψη σας, κύριε Αποστολάκη, για την εικόνα που παρουσιάζει φέτος η ελληνική start up σκηνή, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια; Ανεβαίνουν οι ρυθμοί, πέφτουν, μένουν στάσιμοι; Ποιες είναι οι τάσεις που χαρακτηρίζουν την αγορά;
Η ελληνική start up σκηνή το 2022 δεν έδειξε τη δυναμική που περιμέναμε όσον αφορά στη δημιουργία νέων σημαντικά φιλόδοξων start ups. Σαφώς και είδαμε να δημιουργούνται αρκετές νέες εταιρείες, αλλά δεν ήταν αρκετές οι ιδρυτικές ομάδες που είχαν μεγάλο όραμα και που είναι αυτές που ψάχνει ένα Venture Capital fund σαν το VentureFriends.
Αυτό θα μπορούσε να είναι τυχαίο, καθώς είμαστε σχετικά νέο οικοσύστημα και βρισκόμαστε νωρίς στη διαδικασία ωρίμανσής μας. Τα μεγάλα οικοσυστήματα, όπως της Silicon Valley ή του Ισραήλ, χρειάστηκαν δεκαετίες για να μεγαλώσουν.
Σε κάθε περίπτωση, επειδή με το VentureFriends επενδύουμε σε όλη την Ευρώπη αλλά και στη Μέση Ανατολή, ειδικά μετά την επιτυχία του Instashop, έχουμε ευρύτερη εικόνα και είδαμε ότι αυτή η συγκράτηση στο ρυθμό δημιουργίας νέων start ups συνέβη και σε διεθνές επίπεδο.
Η εκτίμησή μας είναι ότι αυτή η περιορισμένη δραστηριότητα οφείλεται στο γενικότερο κλίμα μειωμένης διάθεσης ανάληψης ρίσκου, τόσο από επενδυτές όσο και από επιχειρηματίες.
Το 2022 ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά που άλλαξε τα μακροοικονομικά και σαν συνέπεια και τα επενδυτικά δεδομένα. Οι δύσκολες εξελίξεις που αφορούν στον πόλεμο, στον αυξημένο πληθωρισμό και στην έναρξη ανοδικού επιτοκιακού κύκλου οδήγησαν σε ένα παγκόσμιο υφεσιακό περιβάλλον το οποίο προεξοφλήθηκε από τις αγορές.
Αυτό μείωσε απότομα και δραστικά τη διάθεση επένδυσης σε μεγάλες τεχνολογικές εισηγμένες εταιρείες, αλλά και σε growth stage start ups που είχαν φτάσει μεγάλα επίπεδα αποτιμήσεων. Αυτό είναι και λογικό, διότι οι αποτιμήσεις των εταιρειών αυτών είχαν ενσωματώσει πολύ μεγάλες (και συχνά ανέφικτες) προσδοκίες.
– Σε ποια επίπεδα κυμάνθηκαν οι χρηματοδοτήσεις των startup;
Ενδεικτικά, οι μεγαλύτεροι γύροι χρηματοδότησης (20 εκατ. και πάνω) έχουν μειωθεί τουλάχιστον κατά 50% το τελευταίο εξάμηνο και έγιναν και σε πολύ χαμηλότερες αποτιμήσεις. Οι επενδύσεις σε early stage startups (Seed και Series A stage) επηρεάστηκαν λιγότερο, μιας και οι απόλυτες αποτιμήσεις σε αυτό το στάδιο είναι χαμηλές και δεν είχαν υποστεί τον πληθωρισμό που είδαμε στις αποτιμήσεις των later stage εταιρειών.
Οπότε για νέες start ups συνεχίζουν να υπάρχουν χρήματα διαθέσιμα προς επένδυση αλλά και σε αυτό το στάδιο (seed και Series A stage) οι επενδυτές έγιναν πιο επιλεκτικοί, προεξοφλώντας ότι μόνο οι πιο δυνατές εταιρείες θα καταφέρουν να σηκώσουν επόμενους γύρους σε ικανοποιητικές αποτιμήσεις. Η εκτίμησή μας είναι ότι γενικά νέοι ιδρυτές και κυρίως πιο έμπειροι ή second time founders που θα είχαν και προσδοκίες να σηκώσουν σε υψηλότερη πρώτη αποτίμηση αναβάλουν την απόφαση να ξεκινήσουν περιμένοντας καλύτερες συνθήκες.
-Ποιος είναι ο απολογισμός σας για τις εταιρείες που έχετε υποστηρίξει;
Παρά ταύτα ο απολογισμός για τις υπάρχουσες εταιρείες τεχνολογίας στο ελληνικό οικοσύστημα το 2022 ήταν πολύ θετικός, Τα ελληνικά scale ups συνέχισαν να μεγαλώνουν και να παγιώνουν τη θέση τους στις αγορές που δραστηριοποιούνται.
Ενδεικτικά και πάλι, κοιτώντας μόνο τις scale up εταιρείες που έχουμε υποστηρίξει με τo VentureFriends στην Ελλάδα, έχουμε καταρχήν τη Blueground που είχε μια πολύ θετική πορεία το 2022. Η εταιρεία έχει επάξια κερδίσει την παγκόσμια ηγετική θέση στο χώρο των επιπλωμένων διαμερισμάτων για medium term stays με 9.500 διαμερίσματα και παρουσία σε 26 μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο.
Απόστολος Αποστολάκης και Γιώργος Δημόπουλος, συνιδρυτές και partners VentureFriends
Το ίδιο θετική ήταν η πορεία της FlexCar η οποία αναπτύχθηκε σημαντικά το 2022 σε Ελλάδα Ιταλία και Κύπρο και παραμένοντας κερδοφόρα σίγουρα θα συνεχίσει δυναμικά τη διεθνή της ανάπτυξη (σ.σ. στον τομέα του ευέλικτου leasing αυτοκινήτων).
Πολύ θετικά κινήθηκαν επίσης οι welcomepickups και ο douleutaras για τις οποίες το 2022 ήταν έτος καμπής. Η Welcome Pickups έκανε ένα μεγάλο rebound, επενδύοντας σημαντικά στο προϊόν και ανοίγοντας πολλούς νέους προορισμούς κατάφερε να επιτύχει για πρώτη φορά κερδοφορία. Ανάλογα ο douleutaras μετά από μια περίοδο σημαντικής επένδυσης σε τεχνολογία, και έχοντας λανσαρισθεί στις αρχές του 2022 σε Πορτογαλία και Ιρλανδία θα κλείσει τη χρονιά με πολύ θετικά αποτελέσματα παγιώνοντας την ηγετική θέση στο χώρο των home services και στις 2 αυτές νέες χώρες με το brand yourhero.
Επίσης, η Spotawheel σήκωσε ένα σημαντικό γύρο στις αρχές του 2022, επεκτάθηκε στη Ρουμανία και έχει τα εφόδια να προσαρμοστεί και να ξεπεράσει τη δύσκολη χρονιά που έρχεται.
– Υπάρχουν, πιστεύετε, πιο «βαθιά» προβλήματα στην αγορά της νεοφυούς επιχειρηματικότητας; Αν ναι, ποια είναι αυτά, κατά την γνώμη σας;
Ένα θέμα που βλέπουμε μερικές φορές ακόμη και σε ιδρυτές VC funded εταιρειών είναι ότι κάποιοι αργούν να συνειδητοποιήσουν την αλλαγή των καιρών. Η αλλαγή στην επενδυτική διάθεση έγινε ξαφνικά και σε μεγάλο βαθμό, αλλά αποτελεί δεδομένο εδώ και τουλάχιστον 6 μήνες. Όποτε δεν δικαιολογούνται οι ιδρυτές που παραμένουν αισιόδοξοι και διατηρούν υψηλό burn ή περιμένουν ότι θα μπορέσουν να σηκώσουν εύκολα σε μεγάλες αποτιμήσεις όταν χρειαστούν χρήματα.
Tο 2021 ήταν συχνό για start up εταιρείες να σηκώνουν άνετα σε αποτιμήσεις με multiple 20- 30 φορές τα έσοδα τους, αλλά όχι πλέον. Γενικά είμαστε startupers και θα πρέπει να χαρακτηριζόμαστε από ευελιξία, γρήγορη αντίδραση και προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Αυτό είναι το βασικό πλεονέκτημα του κλάδου και της νοοτροπίας που μας χαρακτηρίζει.
Η αγορά στην Ελλάδα είναι μικρή ακόμη με σχετικά λίγα start ups να έχουν σηκώσει κεφάλαια από διεθνείς επενδυτές, με αποτέλεσμα να μην έχει περάσει ευρύτερα η αίσθηση της αλλαγής κλίματος αλλά και του αδυσώπητου ανταγωνισμού σε κάθε κλάδο. Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός είναι αυτός που πρέπει να οδηγεί κάθε ομάδα να δουλεύει σε πολύ υψηλό επίπεδο και να έχει sense of urgency. Κάθε εβδομάδα που περνάει, κάποιος σε μια άλλη γεωγραφία χτίζει αντίστοιχο προϊόν και παίρνει νέους πελάτες.
-Ποιοι κλάδοι θεωρείτε ότι κερδίζουν έδαφος; Και αντιστοίχως, ποιοι χάνουν;
Υπάρχουν επιχειρηματικά μοντέλα τα οποία γίνονται πιο δύσκολα όταν οι αγορές είναι πιο συντηρητικές. Το 2021 τα unit economics και το capital efficiency/η αποδοτική χρήση κεφαλαίων δεν ήταν σημαντικά κριτήρια για τους επενδυτές. Αρκούσε η σημαντική ανάπτυξη ακόμη και αν ερχόταν με μεγάλο burn.
Πλέον αυτό έχει αλλάξει. Οι απαιτήσεις είναι πιο αυστηρές και αυτό ισχύει και για τις καινούργιες, αλλά και για τις υφιστάμενες start ups που χρειάζονται νέα χρήματα.
Mια εταιρεία πρέπει μετά τον πρώτο γύρο χρηματοδότησης να έχει πετύχει απτά αποτελέσματα τόσο σε επίπεδο ανάπτυξης όσο και σε unit economics. Είναι σημαντικό μια εταιρεία να καταφέρνει να αποκτά ένα πελάτη και να παρέχει την υπηρεσία της στον πελάτη αυτό με κερδοφόρο τρόπο. Είναι αποδεκτό το να χρειαστούν χρόνια για να είναι σε θέση να καλύψει τα υπόλοιπα λειτουργικά της έξοδα αλλά το variable κόστος εξυπηρέτησης ενός πελάτη πρέπει να είναι θετικό. Οπότε σαν παράδειγμα οι start ups που είναι σε κλάδους που δεν έχουν άμεσα θετικά unit economics, όπως το quick commerce που είχαν δεχτεί πολλά χρήματα σε δυσθεώρητες αποτιμήσεις αλλά δεν κατάφερναν να είναι κερδοφόρες σε επίπεδο παραγγελίας ή πελάτη, θα δυσκολευτούν.
Ανάλογα θα δυσκολευτούν και εταιρείες που παρέχουν ένα προϊόν ή υπηρεσία που δεν είναι αναγκαία και είναι discretionary. Ο καταναλωτής αλλά και οι εταιρείες κοιτάνε λύσεις που θα έχουν άμεσο αντίκτυπο σε νέα έσοδα ή μείωση εξόδων οπότε θα ωφεληθούν productivity tools. Τέλος, start ups στο χώρο του energytech έχουν να κερδίσουν από τη στροφή σε λιγότερο ενεργοβόρες λύσεις (solar panels) ή σε βελτιστοποίηση υπαρχουσών λύσεων (grid optimization).
– Από πού να περιμένουμε, κύριε Αποστολάκη, τους επόμενους ελληνικούς «μονόκερους»;
Η ιστορία δείχνει ότι σε περιόδους κρίσεων γεννιούνται ή μεγαλώνουν πολύ μεγάλες εταιρείες. Ο λόγος είναι ότι σε μια δύσκολη περίοδο αναγκάζεται μια ομάδα να αποδώσει καλύτερα και να εστιάσει σε αυτά που είναι πραγματικά σημαντικά. Από τις εταιρείες που έχουμε υποστηρίξει είναι νωρίς ακόμη να πούμε ποιες θα φτάσουν σε πολύ μεγάλα μεγέθη και επίσης έχει συμβεί μια εκλογίκευση των αποτιμήσεων, οπότε και η επίτευξη του στόχου της αποτίμησης του ενός δισ., που είναι ο ορισμός ενός «μονόκερου», γίνεται πιο δύσκολη.
Πάντως, αρκετές εταιρείες έχουν την προοπτική και είναι σε αγορές που το μέγεθός τους, τους επιτρέπει να μεγαλώσουν πολύ. Από τις εταιρείες που έχουμε υποστηρίξει στην Ελλάδα, πέρα από την Blueground η οποία ουσιαστικά πλησιάζει πολύ κοντά στο να αποτελέσει και τυπικά «μονόκερο», θεωρώ ότι η επόμενη που έχει την προοπτική να φτάσει το επίπεδο του «μονόκερου» στα επόμενα λίγα χρόνια είναι η Flexcar.
– Προς τα πού στρέφονται οι νέες επενδύσεις του VentureFriends;
Με το VentureFriends έχοντας ωριμάσει και εξελίξει τους στόχους μας, θέλουμε να υποστηρίζουμε ιδρυτές που έχουν ένα πολύ φιλόδοξο όραμα σε τομείς που καταλαβαίνουμε και οι οποίοι σε αυτή τη φάση είναι το fintech, τα marketplaces το proptech και γενικά το b2b SaaS. Οι γεωγραφίες που έχουμε επιλέξει να δραστηριοποιούμαστε και να αναζητάμε αυτούς τους ξεχωριστούς ανθρώπους σήμερα είναι κυρίως η Ευρώπη, αλλά και η Μέση Ανατολή και η Λατινική Αμερική, μιας και αποτελεί αγορά επέκτασης από Ισπανούς και Πορτογάλους ιδρυτές.
Με το πρώτο μας fund το 2016 ξεκινήσαμε να υποστηρίζουμε ιδρυτές από την Ελλάδα, αλλά σταδιακά με το δεύτερο το 2018 και το τρίτο fund που σηκώσαμε το 2021 διευρύναμε το scope μας για να μαθαίνουμε περισσότερα και να βοηθάμε πιο πολύ με διεθνή δικτύωση τους founders.
Καθώς μεγαλώνει το δίκτυο από ιδρυτές και άλλους επενδυτές με τους οποίους έχουμε συνεργαστεί, μεγαλώνει και η πρόσβασή μας σε νέες αγορές. Η Ευρώπη είναι η βασική μας αγορά και πιο συγκεκριμένα θεωρούμε πιο ενδιαφέρουσες τη Νότια και Κεντρική / Ανατολική Ευρώπη. Γι’ αυτό και με τη VentureFriends έχουμε παρουσία με γραφείο στην Βαρσοβία και Λονδίνο, ενώ μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2023 θα έχουμε και ένα συνεργάτη στην Ισπανία.
Τέλος, επειδή είμαστε founder driven, οι τομείς που κοιτάμε μπορεί να είναι πολύ διαφορετικοί. Πρόσφατα κάναμε μια επένδυση heathtech στη Δανία στο Embla που παρέχει μια λύση telemedicine για απώλεια βάρους, ενώ πολύ χαρούμενοι είμαστε και για τη νέα μας επένδυση στη Harborlab που είναι στην Ελλάδα.
Η Harborlab είναι ένα shipping tech startup που παρέχει ένα SaaS σε ναυτιλιακές εταιρείες για να διαχειριστούν τις διαδικασίες και να επιλέξουν συνεργάτες κατά τον ελλιμενισμό πλοίων. Και το fintech είναι ένα τομέας που μας ενδιαφέρει πολύ και μια αντιπροσωπευτική εταιρεία που μας έχει ενθουσιάσει είναι το Huspy, η οποία βοηθάει στη λήψη στεγαστικών δάνειων στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Ισπανία.