Ένα φαινόμενο πολύ προβληματικό και ωστόσο σχετικά «αόρατο»
H υπόθεση της αυτοκτονίας του νεαρού σπουδαστή Βαγγέλη Γιακουμάκη, της οποίας η δικαστική διερεύνηση βρίσκεται σε εξέλιξη, συγκλόνισε την κοινή γνώμη στη χώρα μας και έστρεψε την προσοχή μας σε ένα φαινόμενο πολύ προβληματικό και ωστόσο σχετικά «αόρατο»: το bullying.
To bullying, που αποδίδεται συνήθως ως σχολικός εκφοβισμός και μπορεί να λάβει διάφορες μορφές (σωματική βία, λεκτική βία, κοινωνική απομόνωση), δεν είναι φυσικά κάτι που εμφανίστηκε πρόσφατα ούτε αφορά μόνο την Ελλάδα. Η ενδοσχολική βία εις βάρος των πιο αδύναμων, πιο τρωτών, ευαίσθητων και συνεσταλμένων παιδιών, από τους λεγόμενους «νταήδες» ή «μάγκες» του σχολείου, είναι φαινόμενο καθολικό και διαχρονικό.
Η άσκηση βίας από τον δυνατότερο προς τον υποδεέστερο έχει μια κοινωνικοποιητική διάσταση: τα παιδιά «προβάρουν» τους αυριανούς ρόλους τους ως ενήλικες και συγκροτούν τις ταυτότητές τους κατά τα δοσμένα κοινωνικά πρότυπα. Σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, συμπεριφορές που ενέχουν σκληρότητα, επιθετικότητα, επιβολή επί του αδύναμου κλπ, κωδικοποιούνται ως προσήκουσες στο ανδρικό φύλο. Τα παιδιά μαθαίνουν πως για να επιβιώσουν πρέπει να είναι σκληρά. Να εντοπίζουν την αδυναμία και να την πατάσσουν, ως μη συμμορφούμενη με τα ισχύοντα «ήθη». Το θύμα του bullying δέχεται ένα είδος σωφρονισμού για το υποτιθέμενο «έγκλημά» του να μην ανταποκρίνεται στον κανόνα της ανδρικής σκληρότητας, μιας σκληρότητας που ελάχιστο χώρο αφήνει για ανοικτή εκδήλωση συναισθημάτων συμπόνιας, αγάπης, ανιδιοτέλειας. Αυτά γίνονται αντιληπτά ως «θηλυκές» ιδιότητες που δεν ταιριάζουν στο πραγματικό αρσενικό.
Οι ευθύνες των ιεραρχικά ανώτερων είναι δεδομένες. Τέτοιοι ανώτεροι σε ένα σχολείο είναι οι δάσκαλοι και οι διευθυντές. Ευθύνονται διότι ανέχονται τα κρούσματα bullying επιδεικνύοντας μια στάση που μπορεί να συνοψιστεί στο «παιδιά είναι, τι να κάνουμε;» ή «παιδιά είναι, θα παίξουν». Έτσι το πρόβλημα καθίσταται μη ορατό. Δεν κρύβεται απλώς αλλά ούτε καν περιγράφεται με τους σωστούς όρους. Η στάση των καθηγητών και των διευθυντών δεν μπορεί να αποδοθεί απλώς στο ότι βαριούνται να ασχοληθούν, ή σε μια αόριστη νοοτροπία ωχαδερφισμού. Πιστεύουν ίσως, υποσυνείδητα σε μεγάλο βαθμό, ότι η ενδοσχολική βία είναι ένα αναγκαίο κακό, ένα είδος «παίδευσης» στις επερχόμενες δυσκολίες του ενήλικου βίου. Άλλωστε, πολλές φορές, όταν κάποιο θύμα βίας τολμήσει να καταγγείλει τις εναντίον του επιθέσεις, δέχεται ως απάντηση, αντί βοήθειας, την προτροπή «βάρα τους κι εσύ». Δηλαδή καλείται να αναπτύξει και το θύμα τις ιδιότητες εκείνες των θυτών. Να γίνει σαν κι εκείνους.
Είναι προφανές πως το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα και σε βάση μόνο κατασταλτική (με εκ των υστέρων δηλ. τιμωρία των δραστών). Απαιτείται προληπτική και εις βάθος διαπαιδαγώγηση πάνω σε ένα σύστημα αξιών που θα τονίζει τις αρετές της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Ένα σύστημα που δεν θα ανέχεται απλώς τη διαφορετικότητα (τον πιο αδύναμο, τον θηλυπρεπή, αυτόν που φορά γυαλιά ή σιδεράκια ή είναι χοντρός κλπ) αλλά θα την εξαλείφει και θα την υπερβαίνει. Που δεν θα την σκέφτεται ως παρέκκλιση από κάποιον κανόνα αλλά ως μια μοναδική και ανεπανάληπτη εκδήλωση της ανθρώπινης φύσης, ισοδύναμη με κάθε άλλη.
Όλοι μαζί μπορούμε να αλλάξουμε πολλά.
Έλλη Παπαγγελή