Τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες στην Ελλάδα, μεσουρανούσαν –κυριολεκτικά και μεταφορικά– τα ονόματα μεγάλων εταιρειών ανάπτυξης ακινήτων στην ελληνική αγορά.
Οι Έλληνες real estate developers θέλοντας να ακολουθήσουν το παράδειγμα των συναδέλφων τους στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη γέμισαν τις μεγάλες λεωφόρους της Αθήνας με εντυπωσιακά κτήρια γραφείων, και τις εμπορικές πιάτσες με τεράστια εμπορικά κέντρα. Τότε οι συνθήκες ήταν ιδανικές, η ελληνική οικονομία «έτρεχε» με ραγδαίους ρυθμούς ανάπτυξη, η τραπεζική χρηματοδότηση ήταν άφθονη και οι τιμές των ακινήτων είχαν φθάσει σε δυσθεώρητα επίπεδα. Όλα όμως ξεκίνησαν να αλλάζουν από το 2009 και μετά και έπειτα από οχτώ χρόνια κρίσης, αυτοί οι επιχειρηματικοί όμιλοι έχουν χάσει μεγάλο κομμάτι της δύναμής τους, ενώ και κάποιοι από αυτούς έχουν εξαφανιστεί τελείως από τον επιχειρηματικό χάρτη.
Ο Μπάμπης Βωβός και η «Βωβούπολη»
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι αναμφισβήτητα αυτή της Μπάμπης Βωβός – Διεθνής Τεχνική. Ο Μπάμπης Βωβός ήταν ο πρώτος έλληνας επιχειρηματίας που ξέφυγε από τον ρόλο του «εργολάβου – κατασκευαστή» και έφτιαξε μια πραγματική εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων, όπου επέλεγε το οικόπεδο που θα φτιαχνόταν το κτήριο, έβρισκε χρηματοδότηση για το ακίνητο και τις εταιρείες που θα το νοίκιαζαν. Ο Μπάμπης Βωβός θέλοντας να φέρει λίγη από την αίγλη του Μανχάταν στην Αθήνα έβαλε στόχο να γεμίσει την Λεωφόρο Κηφισίας με μεγάλα κτήρια γραφείων στα οποία κυριαρχούσε το γυαλί. Έφτιαχνε τα πιο ψηλά και εντυπωσιακά κτήρια που του επέτρεπαν οι εκάστοτε οικοδομικοί κανονισμοί, και σίγουρα θα κατασκεύαζε ουρανοξύστες αν μπορούσε. Η αρχή έγινε το 1980 με το «Atrina Center» και ακολούθησαν τα «Agora» (1987), «Polis» (1995), και «Monumental Plaza» (1999). Σε όλα τα κτήρια της εταιρείας φιγουράρει πινακίδα με το όνομα του Μπάμπη Βωβού, με αποτέλεσμα πολλοί να αποκαλούν την Λεωφόρο Κηφισίας και «Βωβούπολη».
Από την ίδρυση της το 1974 η Μπάμπης Βωβός – Διεθνής Τεχνική έχει κατασκευάσει περισσότερα από 30 γραφειακά συγκροτήματα, με συνολική έκταση μεγαλύτερη των 500.000 τετραγωνικών μέτρων. Μετά από 30 χρόνια συνεχούς ανάπτυξης και ενώ η εταιρεία έχει εισαχθεί στο Χρηματιστήριο Αθηνών το 2009 αλλάζουν όλα. Από την μια το πάγωμα αρχικά και στη συνέχεια η πτώση των ενοικίων ανατρέπουν τα οικονομικά δεδομένα για τον όμιλο. Από την άλλη, η ΜΒΔΤ δέχεται μεγάλο πλήγμα από την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που έβαλε στον «πάγο» την Διπλή Ανάπλαση της Λεωφόρου Αλεξάνδρας και του Βοτανικού. Βάσει αυτού του σχεδίου η εταιρεία θα έδινε οικόπεδο επί του Βοτανικού που θα κατασκευαζόταν το νέο γήπεδο του Παναθηναϊκού με αντάλλαγμα υψηλότερους συντελεστές δόμησης για το εμπορικό κέντρο που θα κατασκεύαζε δίπλα από το νέο γήπεδο. Μετά από αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής που υποστήριζε τότε και ο ΣΥΡΙΖΑ το θέμα πήγε στο ΣτΕ με αποτέλεσμα εντέλει να ακυρωθεί.
Για το συγκεκριμένο έργο η ΜΒΔΤ είχε δανειστεί 120 εκατ. ευρώ γεγονός που έπνιξε οικονομικά την εταιρεία, η οποία σταμάτησε να πληρώνει μισθούς και εισφορές. Τον Οκτώβριο του 2012 κατατέθηκε η αίτηση πτώχευσης της εταιρείας, περίπου έναν μήνα αργότερα ο ίδιος ο Μπάμπης Βωβός συλλαμβάνεται προσωρινά για χρέη ύψους 1 εκατ. ευρώ προς το Δημόσιο.
H Ektasis Development
Αν και μικρότερη σε μέγεθος από την Μπάμπης Βωβός – Διεθνής Τεχνική η Ektasis Development του Παναγιώτη Ευθυμίου, ήταν μια από τις ραγδαία αναπτυσσόμενες εταιρείες ανάπτυξης και διαχείρισης ακινήτων της προηγούμενης δεκαετίας. Ήταν και ένα από τα πρώτα θύματα της κρίσης, αφού η εταιρεία το 2009 υπέβαλε αίτηση υπαγωγής στο άρθρο 99 του πτωχευτικού κώδικα. Τότε η Ektasis Development διέθετε χαρτοφυλάκιο 36 ακινήτων συνολικής αξίας ύψους 330 εκατ. ευρώ αλλά είχε και δανειακές υποχρεώσεις ύψους 252 εκατ. ευρώ.
Η εταιρεία «Ektasis» ιδρύθηκε το 1991 από τον κ. Ευθυμίου με βασικό αντικείμενο την κατασκευή κατοικιών, επαγγελματικών χώρων και καταστημάτων. Το 1998 η εταιρεία απορρόφησε τις κατασκευαστικές «Σύνθεση» και «Τεχνοδομή» και το 2002 μετονομάστηκε σε «Ektasis Development». Το πελατολόγιο της εταιρείας ήταν μεγάλο και εντυπωσιακό: «Bayer», «Unilever», «Coca-Cola 3E», «Zara», Bristol-Myers Squibb», «AB Bασιλόπουλος», «Ηennes & Mauritz» (Η&Μ), «Carrefour Μαρινόπουλος».
Σήμερα, οχτώ χρόνια μετά από την αίτηση υπαγωγής στο άρθρο 99 η Ektasis Development βρίσκεται σε διαδικασία εξυγίανσης. Σύμφωνα με τον τελευταίο δημοσιευμένο ισολογισμό της εταιρείας, τα έσοδα της από ενοίκια το 2015 έφθασαν τα 6 εκατ. ευρώ, οι δανειακές υποχρεώσεις της έχουν πέσει στα 107 εκατ. ευρώ, ενώ οι συνολικές υποχρεώσεις της φθάνουν τα 150 εκατ. ευρώ. Η οικογένεια Ευθυμίου δηλώνει ότι παραμένει προσηλωμένη στην εξυγίανση της εταιρείας, ενώ οι τελευταίες πληροφορίες αναφέρουν ότι η Ektasis και τα ακίνητα της έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον ξένων funds.
H Pasal Development
Η Pasal Development είναι άλλη μια εισηγμένη εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων που έχει αναζητήσει προστασία από τους πιστωτές της κατά την διάρκεια της κρίσης και πλέον βρίσκεται σε πορεία εξυγίανσης. H εταιρεία που ιδρύθηκε και διευθύνεται από τον κ. Σωτήρη Θεοδωρίδη (Sato, Entos κλπ) αναγκάστηκε να πουλήσει τις μετοχές της Trastor AEEAΠ που κατοίχε στην Τράπεζα Πειραιώς και να εγκαταλείψει αυτή την συμμετοχή.
Το πιο σημαντικό ακίνητο στο χαρτοφυλάκιο της εταιρείας είναι το εμπορικό κέντρο Athens Heart στην Πειραιώς και εκεί ακριβώς είναι που συγκεντρώνονται όλες οι προσπάθειες της Pasal για να μπορέσει να γυρίσει την κατάσταση. Η εταιρεία παρουσίασε αυξημένες ζημιές το πρώτο εξάμηνο του 2017, ενώ τα λειτουργικά της έσοδα (από ενοίκια και υπηρεσίες) διαμορφώθηκαν στα 1,55 εκατ. ευρώ. Μια σειρά άλλων επενδύσεων που σχεδίαζε η εταιρεία όπως παραμένουν «παγωμένες» εδώ και οχτώ χρόνια, χωρίς να φαίνεται ότι θα προχωρήσουν τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον.
Η Pasal βρίσκεται σε διαδικασία έγκρισης και υπογραφής σύμβασης εξυγίανσης με τις πιστώτριες τράπεζες, βάσει επιχειρηματικού σχεδίου το οποίο έχει καταρτίσει με σκοπό την βιώσιμη λειτουργία και ανάπτυξη της. Τα τελευταία δύο χρόνια έχει πουλήσει και μια σειρά εμπορικών ακινήτων που είχε στην Αθήνα.
Η Ακροπόλ- Χαραγκιώνης
Αν ο Μπάμπης Βωβός είναι ο πιονέρος των μεγάλων κτηρίων γραφείων ο Θεόδωρος Χαραγκιώνης είναι ο πρωτοπόρος των εμπορικών ακινήτων στην Ελλάδα. Παίρνοντας το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού ο Θεόδωρος Χαραγκιώνης αναλαμβάνει την «δεύτερη» επιχείρηση που είχε ιδρύσει ο πατέρας του Νικηφόρος Χαραγκιώνης πέρα από το διάσημο ζαχαροπλαστείο Ακροπόλ στον Πειραιά, την τεχνική του εταιρεία. Υπό την ηγεσία του Θεόδωρου η εταιρεία ξέφυγε από τα τεχνικά έργα και άρχισε να δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη ακινήτων, η οποία έγινε γρήγορα και ο βασικός τομέα δραστηριοποίησης του οικογενειακού ομίλου.
Το 1976, ο κ. Χαραγκιώνης εφαρμόζει πρώτος στην Ελλάδα την ανάπτυξη ακινήτων με μακροχρόνια εκμετάλλευση, δημιουργώντας στο κέντρο του Πειραιά, πολυώροφο κατάστημα που μισθώνεται για 20 χρόνια στην «Αφοί Λαμπρόπουλοι» (νυν Notos Galleries). To 1978 αναλαμβάνει την υλοποίηση του πρώτου εμπορικού κέντρου στην Ελλάδα με το όνομα «Έρμειον», με σκοπό την ενοποίηση του εμπορίου της οδού Αδριανού, με εκείνο της Πανδρόσου-Ηφαίστου στην Πλάκα, συνδέοντας συγχρόνως την ανάπτυξη αυτή με τις πρώτες αναπλάσεις διατηρητέων κτιρίων στη χώρα. Στα πλαίσια αυτά το 1988 δημιουργεί σε ένα διατηρητέο στο Κολωνάκι, το «Μέλαθρον» το βραβευμένο διεθνώς και εισηγμένο στο βιβλίο των ρεκόρ Guinness μικρότερο εμπορικό κέντρο του κόσμου.
Το μεγάλο στοίχημα του κ. Χαραγκιώνη έρχεται το 1999 όταν υπογράφει συμφωνία με τον πορτογαλικό πολυεθνικό όμιλο Sonae Sierra για την ανάπτυξη μεγάλων εμπορικών κέντρων στην χώρα μας δημιουργώντας την Sierra Charagionis. Δυστυχώς δύο έργα που σχεδιάζει η κοινοπραξία, ένα στο Γαλάτσι και ένα στον Πειραιά, δεν προχωρούν λόγω αντιδράσεων και προσφυγών των κατοίκων και των τοπικών εμπόρων.
Με την έλευση των μεγάλων εμπορικών κέντρων στην χώρα μας, τα μικρά εμπορικά κέντρα πόλης άρχισαν να αντιμετωπίζουν πρόβλημα το οποίο εντάθηκε σημαντικά μέσα στην κρίση. Τώρα στο επίκεντρο των προσπαθειών του ομίλου είναι η «αναβίωση» του Athens Capitol, του εμπορικού κέντρου που βρίσκεται στην 3η Σεπτεμβρίου στο κέντρο της Αθήνας. Το Capitol, μια επένδυση ύψους 45 εκατ. ευρώ, άνοιξε τις πύλες του το 2010 φιλοξενώντας μεταξύ άλλων το Ελληνικό Μουσείο Αυτοκινήτου με την προσωπική συλλογή του κ. Χαραγκιώνη. Δυστυχώς λόγω της κρίσης και της πτώχευσης του βασικού του μισθωτή (Carrefour –Μαρινόπουλος) το εμπορικό κέντρο δεν απέδωσε τα αναμενόμενα.
Πλέον ο όμιλος Χαραγκιώνη αξιοποιώντας και μια νέα επένδυση από τον αμερικανικό επενδυτικό όμιλο Fortress που σύμφωνα με πληροφορίες θα φθάσει τα 35 εκατ. προχωρά στο rebranding του Athens Capitol, το οποίο θα γίνει εκπτωτικό κέντρο προσφέροντας είδη ρουχισμού και υπόδησης σε χαμηλές τιμές.