Ο Igor Bukhman και ο αδελφός του, Dmitri, γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην πόλη Vologda της Ρωσίας.
Εκεί ίδρυσαν και την Playrix, μια εταιρείας ανάπτυξης παιχνιδιών για κινητά τηλέφωνα, η οποία έμελλε να γίνει εκ των κορυφαίων στον κόσμο και να εκτινάξει την αξία των Bukhman στα 16,2 δισ. δολάρια. Πριν από δέκα χρόνια, όταν δεν διαφαινόταν στον ορίζοντα ο πόλεμος στην Ουκρανία, τα δύο αδέλφια άρχισαν να νιώθουν ανασφάλεια στην πατρίδα τους. Η διένεξή τους με την αστυνομία σχετικά με την αγορά ενός τεμαχίου γης –κατά την οποία εξαπατήθηκαν– τους έφερε στα όριά τους και λίγο καιρό αργότερα αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη Ρωσία.
Ευτυχώς για τους Bukhman, η διέξοδος ήταν «στρωμένη». Λόγω της εβραϊκής καταγωγής τους, τα δύο αδέρφια μπορούσαν να αποκτήσουν την ισραηλινή υπηκοότητα μέσω του «Νόμου της Επιστροφής» του κράτους του Ισραήλ. «Είναι αρκετά απλή διαδικασία, εφόσον μπορείς να αποδείξεις τις εβραϊκές σου ρίζες», δήλωσε ο Ιgor. «Δεδομένου ότι και οι δύο γονείς μου είναι Εβραίοι, η περίπτωσή μου ήταν πολύ εύκολη». Οι Bukhman μάζεψαν τα πράγματά τους και μετακόμισαν στο Ισραήλ το 2016, ενώ το 2020 εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο.
Και άλλοι δισεκατομμυριούχοι που έχουν γεννηθεί στη Ρωσία επωφελήθηκαν από τον «Νόμο της Επιστροφής», γνωστό και ως «Aliyah», ο οποίος παρέχει αυτομάτως δικαίωμα παραμονής στη χώρα και απόκτησης της ισραηλινής υπηκοότητας σε κάθε Εβραίο ή σε όποιον μπορεί να αποδείξει ότι τουλάχιστον ένας από τους παππούδες και τις γιαγιάδες του ήταν Εβραίος. Ο Yuri Milner, από τους πρώτους που επένδυσαν στο Facebook και στο Twitter και με προσωπική περιουσία που αγγίζει τα 7,3 δισ. δολάρια, απέκτησε με τον ίδιο νόμο την ισραηλινή υπηκοότητα το 1999, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπός του, Leonid Solovyev. Γεννημένος από Ουκρανοεβραίο πατέρα και Ρωσοεβραία μητέρα, ο «κύριος λόγος» για τον οποίο ο Milner ήθελε το ισραηλινό διαβατήριο ήταν η «εβραϊκή καταγωγή του και η ισχυρή προσωπική του σύνδεση με τον εβραϊκό πολιτισμό», επισήμανε ο Solovyev. Μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ισραήλ το 2005 και οι δύο πρώτες κόρες του γεννήθηκαν εκεί. Σήμερα, ο Milner είναι εγκατεστημένος στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο.
Σύμφωνα με την έρευνα του Forbes, πάνω από το 40% των 111 δισεκατομμυριούχων ρωσικής καταγωγής έχουν τουλάχιστον ακόμη ένα διαβατήριο (το 6% έχει άλλα δύο ή/και περισσότερα). Περίπου οι μισοί από τους 35 μεγιστάνες της Ρωσίας –στους οποίους επιβλήθηκαν κυρώσεις– έχουν διπλή υπηκοότητα. Μετά το κυπριακό διαβατήριο (15 Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι εκμεταλλεύτηκαν το καταργημένο πλέον πρόγραμμα της «χρυσής βίζας» που απαιτούσε μια επένδυση ύψους τουλάχιστον 2 εκατ. ευρώ, το ισραηλινό διαβατήριο είναι το πιο δημοφιλές στις τάξεις των Ρώσων ολιγαρχών (11), ενώ πέντε Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι έχουν βρετανική υπηκοότητα και 3 είναι πολίτες Μάλτας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει στρέψει το ενδιαφέρον στο ισραηλινό πρόγραμμα χορήγησης ιθαγένειας. Τρεις από τους πιο προβεβλημένους Ρώσους ολιγάρχες που τους έχουν επιβληθεί κυρώσεις είναι και Ισραηλινοί πολίτες: οι συνιδρυτές της Alfa Bank, Mikhail Fridman and German Khan, και ο Roman Abramovich. Ο τελευταίος, ιδιοκτήτης της αγγλικής ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι, είναι ο πιο γνωστός από τους τρεις. Έγινε πλούσιος χάρη στο μεγάλο ποσοστό μετοχών που είχε στον πετρελαϊκό κολοσσό Sibneft, το οποίο και πούλησε το 2005 στη ρωσική κρατική εταιρεία Gazprom έναντι 13,1 δισ. δολαρίων. Ο Abramovich, o οποίος απέκτησε την ισραηλινή υπηκοότητα το 2018, εθεάθη στην αίθουσα VIP στο διεθνές αεροδρόμιο του Ισραήλ τον Μάρτιο, λίγες ημέρες μετά την επιβολή των βρετανικών κυρώσεων εναντίον του (κυρώσεις τού έχουν επιβάλει επίσης οι ΕΕ, Καναδάς, Αυστραλία και Ελβετία). Το Ισραήλ έχει διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό ουδέτερη στάση απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αν και φιλοξενεί χιλιάδες Ουκρανούς πρόσφυγες.
Δεν είναι, όμως, μόνο οι δισεκατομμυριούχοι που στρέφονται προς το Ισραήλ. Η χώρα προσελκύει ένα ευρύ φάσμα των πλουσιότερων κατοίκων της Ρωσίας. Ο Ισραηλινός δικηγόρος Eli Gervits, ο οποίος ειδικεύεται στον «Νόμο της Επιστροφής», δήλωσε στο Forbes ότι οι υποθέσεις που φτάνουν στο γραφείο του έχουν 25πλασιαστεί συγκριτικά με την περίοδο πριν τη ρωσική εισβολή. «Είναι πολύ περισσότερες από ό,τι την περίοδο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία», σημείωσε. «Σχεδόν όλοι όσοι μας προσεγγίζουν δεν είναι από την Ουκρανία», ανέφερε ο Gervits. «Ούτε είναι γενικά από τη Ρωσία. Είναι από τη Μόσχα», υπογράμμισε.
«Νομίζω ότι οι Ρώσοι επιχειρηματίες θα περάσουν πολύ δύσκολα τα επόμενα δύο χρόνια», συμφώνησε ο David Angel, το δικηγορικό γραφείο του οποίου στο Τελ Αβίβ βοηθά ανθρώπους από όλο τον κόσμο να μεταναστεύσουν στο Ισραήλ. «Φυσικά, όσοι είναι Εβραίοι και θέλουν να εγκατασταθούν στο Ισραήλ βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση». Ο Angel τόνσισε ότι ο αριθμός των πελατών του έχει εκτοξευθεί κατά 500% από την έναρξη του πολέμου.
Ο Mikhail Prokhrov, μεγιστάνας της εξόρυξης νικελίου και έως το 2019 ιδιοκτήτης της ομάδας μπάσκετ Brooklyn Nets, θέλει διακαώς να αποκτήσει ισραηλινό διαβατήριο. Ο Prokhorov φέρεται να έφτασε στο Ισραήλ μέσα στον Απρίλιο με ιδιωτικό τζετ και να έχει υποβάλει αίτημα για την ισραηλινή υπηκοότητα μέσω του «Νόμου της Επιστροφής», σύμφωνα με την ισραηλινή ενημερωτική ιστοσελίδα Ynet. Ο Prokhorov και η ισραηλινή κυβέρνηση δεν απάντησαν σε επανειλημμένα αιτήματα του Forbes για σχολιασμό. (Ο Prokhorov δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των ολιγαρχών στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις).
Προσφάτως, η ισραηλινή υπηκοότητα προσελκύει περισσότερους ενδιαφερόμενους αφού δυσκόλεψε η απόκτηση διαβατηρίου από άλλες δυτικές χώρες. Επί χρόνια, οι πλούσιοι και οι καλά δικτυωμένοι μπορούσαν –επί της ουσίας– να αγοράσουν την ευρωπαϊκή ιθαγένεια μέσω των λεγόμενων προγραμμάτων «χρυσής βίζας», τα οποία πρόσφεραν αυτό το προνόμιο σε όποιον ήταν διατεθειμένος να επενδύσει ένα συγκεκριμένο ποσό. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, τρία κράτη έχουν καταργήσει αυτά τα διαβατήρια μετά από πιέσεις της Κομισιόν. Ειδικότερα, το κοινοβούλιο της Βουλγαρίας ψήφισε να τερματιστεί το εν λόγω πρόγραμμα, το οποίο απαιτούσε από κάποιον να επενδύσει τουλάχιστον 500.000 ευρώ στη χώρα για να πάρει ευρωπαϊκό διαβατήριο. Η Μάλτα κατάργησε τη «χρυσή βίζα» (που απαιτούσε ελάχιστη επένδυση 750.000 ευρώ) για τους Ρώσους και τους Λευκορώσους και φέρεται να εξετάζει το ενδεχόμενο να την καταργήσει εντελώς. Η Κύπρος ανακάλεσε τα διαβατήρια 8 Ρώσων ολιγαρχών, καθώς και των εξαρτώμενων μελών τους.
Σε αντίθεση με άλλα διαβατήρια –που μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να εκδοθούν–, η διαδικασία για την εξασφάλιση της ισραηλινής υπηκοότητας διαρκεί από λίγες εβδομάδες έως λίγους μήνες, αν και ο Gervits λέει ότι το χρονοδιάγραμμα αυτό παρουσιάζει διακυμάνσεις λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Μόλις ο αιτών αποδείξει την εβραϊκή του καταγωγή στο Υπουργείο Εσωτερικών του Ισραήλ, αμέσως του δίνεται βίζα. Το διαβατήριο παραδίδεται στο εν λόγω άτομο, μόλις καταφέρει να μεταβεί στο Ισραήλ (εάν έχει ιδιωτικό τζετ, μπορεί να επισπεύσει τη μετάβασή του). Αξίζει να σημειωθεί ότι η χώρα δεν απορρίπτει αιτήματα για πολιτικούς λόγους. Οι μόνες περιπτώσεις που μπορεί να αρνηθεί την είσοδο σε κάποιον που κάνει χρήση του «Νόμου της Επιστροφής» είναι εάν αυτός έχει ποινικό μητρώο, κάποια μεταδοτική ασθένεια ή σχετίζεται με υποθέσεις τρομοκρατίας.
«Ο νόμος δεν απαγορεύει σε ολιγάρχες εβραϊκής καταγωγής να αποκτήσουν την ισραηλινή υπηκοότητα», εξηγεί ο Gervits, τονίζοντας ότι ο «Νόμος της Επιστροφής» θεσπίστηκε πριν από 70 και πλέον χρόνια, μετά το Ολοκαύτωμα. «Κανείς δεν είχε τότε στο μυαλό του τους ολιγάρχες ή τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας».
Εκτός από το διαβατήριο, η ισραηλινή υπηκοότητα συνοδεύεται και με άλλα προνόμια. Οι μεταεγκατασταθέντες στο Ισραήλ απαλλάσσονται για 10 χρόνια από την καταβολή φόρου για εισοδήματα που αποκτούν στο εξωτερικό. Επιπλέον, το Ισραήλ δεν έχει νομοθεσία περί κυρώσεων, επομένως δεν δεσμεύεται νομικά για εφαρμογή των κυρώσεων που επιβάλλουν άλλες χώρες. Ωστόσο, οι Ισραηλινοί ηγέτες έχουν τονίσει ότι η χώρα τους δεν θα χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο για τους ολιγάρχες προκειμένου να αποφύγουν τις κυρώσεις και επιπλέον ότι διαθέτει ειδική ομάδα εργασίας για να «αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων». «Η ισραηλινή υπηκοότητα δεν είναι ένας τρόπος για να γλιτώσεις από τις κυρώσεις», διευκρινίζει ο Gervits.
Άλλες χώρες, όπως η Ισπανία και η Αυστρία, έχουν παρόμοιες διαδικασίες για άτομα εβραϊκής καταγωγής. Η νομοθεσία της Πορτογαλίας, από το 2015, δίνει το δικαίωμα στους απογόνους των Σεφαραδιτών Εβραίων, που εκδιώχθηκαν από την Ιβηρική Χερσόνησο στα τέλη του 15ου αιώνα, να αιτηθούν την πορτογαλική υπηκοότητα. Κάνοντας χρήση αυτού του νόμου, ο Abramovich πρόσθεσε ένα ακόμη ευρωπαϊκό διαβατήριο στην κατοχή του τον Απρίλιο του 2021. Ωστόσο, οι αμφιβολίες σχετικά με τους σεφαραδίτικους δεσμούς του Abramovich (το Abramovich είναι ένα συνηθισμένο επώνυμο στους Ασκενάζι, και όχι στους Σεφαραδίτες) προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων στην Πορτογαλία, που οδήγησαν σε μια κυβερνητική εσωτερική έρευνα σχετικά με το αίτημα του Ρώσου ολιγάρχη, στη σύλληψη του ραβίνου που «διευκόλυνε» την πολιτογράφηση του Αμπράμοβιτς και στην αλλαγή της νομοθεσίας βάσει της οποίας απέκτησε την πορτογαλική υπηκοότητα. Η δημοτική αρχή του Πόρτο, στην εβραϊκή κοινότητα της οποίας ήταν επικεφαλής ο ραβίνος του Αμπράμοβιτς, ανακοίνωσε ότι διακόπτει τη συνεργασία του με το κεντρικό κράτος για την πιστοποίηση των αιτημάτων πολιτογράφησης.
«Ο Ρομάν Αμπράμοβιτς κατέστρεψε το αντικείμενο εργασίας μας», λέει ο Michael Decker, ειδικός στο ισραηλινό μεταναστευτικό Δίκαιο στην εταιρεία Decker Pex Ofir & Co. «Εξαιτίας του πάγωσαν όλες οι υποθέσεις για πορτογαλική υπηκοότητα. Εξαιτίας του –καθώς και άλλων ολιγαρχών– οι ισραηλινές αρχές ανησυχούν και προσπαθούν να δυσκολέψουν τη διαδικασία απόκτηση υπηκοότητας».
Ο Decker ανέφερε ότι το Ισραήλ πιέζει πλέον τους αιτητές –που κάνουν χρήση του Νόμου της Επιστροφής– να αποδείξουν ότι θα μετεγκατασταθούν όντως στη χώρα. Ωστόσο, είναι δύσκολο κάτι τέτοιο να αποδειχθεί.
Η δυνατότητα των υπό καθεστώς κυρώσεων Ρώσων δισεκατομμυριούχων να καταφεύγουν σε χώρες όπως το Ισραήλ έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις. Αν και αναγνωρίζει ότι υπάρχουν «νόμιμοι λόγοι για να θέλει κάποιος να έχει ένα δεύτερο διαβατήριο», η Eka Rostomashavili από την οργάνωση για την καταπολέμηση της διαφθοράς Transparency International υποστηρίζει ότι ορισμένοι από τους δισεκατομμυριούχους που τους έχουν επιβληθεί κυρώσεις για τις διασυνδέσεις τους με το Κρεμλίνο «έχουν διαβατήρια της ΕΕ επειδή πιθανότατα δεν θέλουν να ζήσουν μέσα στο χάος που οι ίδιοι συνέβαλαν για να δημιουργηθεί».
Ακόμη και αν σφίξει ο κλοιός για τους Ρώσους ολιγάρχες, «πρακτικά δεν κινδυνεύουν να αποκλειστούν εντελώς από το Ισραήλ», υπογραμμίζει ο Decker. Η κυβέρνηση του Ισραήλ μπορεί να λάβει κάποια μέτρα για να δυσκολέψει την απόκτηση διαβατηρίου: π.χ. να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην προϋπόθεση για διαμονή στη χώρα, αλλά δεν θα απορρίψει ανθρώπους για τις πολιτικές τους διασυνδέσεις ή παρελθόν. «Ακριβώς το αντίθετο. Για τους Εβραίους σε όλο τον κόσμο, που ίσως βρεθούν εν μέσω πολιτικής κρίσης, το Ισραήλ μπορεί να είναι ένα ασφαλές καταφύγιο», εξηγεί ο Ντέκερ. «Θα ήταν αντισυνταγματικό για το Ισραήλ να μην σώσει έναν Εβραίο πρόσφυγα. Είναι υποχρέωσή μας να το κάνουμε».
Δισεκατομμυριούχοι ρωσικής καταγωγής με ισραηλινή υπηκοότητα
Roman Abramovich
Dmitri Bukhman
Igor Bukhman
Mikhail Fridman
Viatcheslav Kantor
German Khan
Alexander Mamut
Alexander Nesis
Yuri Milner
Yuri Shefler
Gavril Yushvaev