Σε αιφνιδιαστικές κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών ακόμη και για κλήσεις παράνομης στάθμευσης που κόπηκαν πριν από μία δεκαετία προχωρούν πλέον οι δήμοι της χώρας, αξιοποιώντας παλιές και νέες διατάξεις του νόμου. Παρά τις γενικές διατάξεις περί παραγραφής στα πέντε έτη, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με μέτρα αναγκαστικής είσπραξης για πρόστιμα που θεωρούσαν ξεχασμένα ή νομικά ανενεργά. Το φαινόμενο έχει προσλάβει διαστάσεις, με δεκάδες περιπτώσεις να καταγράφονται καθημερινά σε δήμους της Αττικής και της περιφέρειας.
Οι πολίτες που βλέπουν ξαφνικά τους λογαριασμούς τους δεσμευμένους ή κατασχεμένους καλούνται να πληρώσουν ποσά για διοικητικά πρόστιμα τα οποία πολλές φορές δεν γνωρίζουν καν ότι υφίστανται. Το νομικό πλαίσιο γύρω από την παραγραφή των παλαιών οφειλών προς τους δήμους έχει μεταβληθεί επανειλημμένως την τελευταία δεκαετία αφήνοντας περιθώρια στις δημοτικές αρχές να διεκδικούν οφειλές που χρονολογούνται ακόμη και από το 2004. Η πρακτική αυτή βασίζεται σε παλαιούς νόμους, όπως ο αναγκαστικός νόμος 344/1968, ο οποίος προβλέπει 20ετή παραγραφή για διοικητικά πρόστιμα που δεν συνδέονται με δηλώσεις του πολίτη.
Οι εξαιρέσεις
Παρότι η ισχύουσα γενική πρόβλεψη περιορίζει την παραγραφή στα πέντε έτη, για χρέη που γεννήθηκαν πριν από το 2019 εξακολουθούν να ισχύουν εξαιρέσεις. Η εξαίρεση αφορά πρόστιμα που δεν απαιτούσαν δήλωση από τον πολίτη, δηλαδή πρόστιμα που επιβλήθηκαν απευθείας από τον δήμο για παραβάσεις όπως η στάθμευση. Αντιθέτως, τα χρέη από μη υποβολή ή ανακριβή δήλωση απαλλάχθηκαν με τον Ν.5043/2023, υπό προϋποθέσεις, εφόσον είχαν παρέλθει 10 έτη από τη δημιουργία τους.
Το υπουργείο Εσωτερικών, με το άρθρο 72 του Ν.5027/2023, έδωσε τη δυνατότητα στους δήμους να συνεχίσουν να βεβαιώνουν και να διεκδικούν χρέη που ανάγονται έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2018, εφόσον δεν έχει εκπνεύσει η 20ετής παραγραφή. Η διάταξη αυτή ανοίγει τον δρόμο για αναδρομικές βεβαιώσεις και μέτρα αναγκαστικής είσπραξης μέχρι και τις 3 Μαρτίου 2025. Μάλιστα, για όσες οφειλές βεβαιώθηκαν εντός του μεταβατικού διαστήματος η αποσβεστική προθεσμία παρατείνεται για πέντε επιπλέον έτη, επιτρέποντας αναγκαστικές κατασχέσεις έως και το 2030.
Από το 2024 οι δήμοι απέκτησαν και επίσημα πρόσβαση στο σύστημα ηλεκτρονικών κατασχέσεων που εφαρμόζει εδώ και χρόνια η ΑΑΔΕ. Με βάση το άρθρο 32 του Ν.5143/2024, δίνεται η δυνατότητα στους ΟΤΑ να κατασχέτουν ηλεκτρονικά τραπεζικά υπόλοιπα οφειλετών αξιοποιώντας το ίδιο δίκτυο ασφαλούς διασύνδεσης με τα πιστωτικά ιδρύματα. Πρόκειται για ένα πλαίσιο αυτοματοποιημένων διαδικασιών όπου η διαβίβαση των στοιχείων γίνεται σε πραγματικό χρόνο και η τράπεζα προχωρεί σε δέσμευση και απόδοση των χρημάτων χωρίς προηγούμενη φυσική ειδοποίηση του οφειλέτη.
Χωρίς προειδοποίηση
Η εφαρμογή της διαδικασίας αυτής απαλλάσσεται μάλιστα από το τραπεζικό απόρρητο, ενώ οι λογαριασμοί δεσμεύονται άμεσα και τα ποσά αποδίδονται στους δήμους εντός 10 ημερών. Το ανησυχητικό είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν προηγείται καμία προειδοποίηση. Επίσης, ειδοποιήσεις στέλνονται σε παλιές διευθύνσεις ή επιστρέφονται ως ανεπίδοτες, με αποτέλεσμα οι πολίτες να αντιλαμβάνονται την οφειλή μόνο όταν έχει ήδη επιβληθεί η κατάσχεση.
Προκειμένου να προστατευτούν οι πολίτες, είναι κρίσιμο να παρακολουθούν τυχόν εκκρεμότητες με τους δήμους, να επικαιροποιούν τα στοιχεία επικοινωνίας τους και να αναζητούν ρυθμίσεις ή ενστάσεις εφόσον προκύψει βεβαιωμένη οφειλή. Οι νομικές ενέργειες (όπως ανακοπή ή προσφυγή) είναι χρονοβόρες και συχνά κοστοβόρες, όμως παραμένουν το μοναδικό εργαλείο αντίδρασης σε περιπτώσεις καταχρηστικών διεκδικήσεων ή παραγραφής.
Η μαζική ενεργοποίηση των κατασχέσεων από τους δήμους αποσκοπεί στην ενίσχυση των τοπικών προϋπολογισμών, όμως εγείρει ερωτήματα για τη νομιμότητα, τη διαφάνεια και την κοινωνική ισορροπία του μέτρου. Πολίτες χαμηλών εισοδημάτων, άνεργοι ή με προβλήματα υγείας βλέπουν τα πενιχρά τους υπόλοιπα να δεσμεύονται για πρόστιμα μιας άλλης εποχής.
Το πλαίσιο αυτό δείχνει την ανάγκη νομοθετικής παρέμβασης που θα επαναφέρει σταθερούς, δίκαιους και προβλέψιμους κανόνες για την παραγραφή δημοτικών οφειλών. Η υποχρεωτική ειδοποίηση των οφειλετών, η δυνατότητα εξώδικης ρύθμισης και η πρόβλεψη για κοινωνικά ευάλωτες ομάδες οφείλουν να μπουν ξανά στην ατζέντα. Διαφορετικά, η αποκατάσταση των εσόδων θα γίνει εις βάρος της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη διοίκηση και την ίδια την Αυτοδιοίκηση.