Του Bobby Ghosh
Σε τηλεφωνική συνομιλία του με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν την Τετάρτη, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι «δεν θα αναγνωρίσει κανένα μέτρο κατά της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας» και τον συμβούλεψε κατά της περαιτέρω στρατιωτικής δράσης. Αναφερόταν, φυσικά, αφού δεν είχε ξεσπάσει ακόμη η γενική εισβολή στο ουκρανικό έδαφος, στην απόφαση του Πούτιν να αναγνωρίσει τις δύο αποσχιστικές αυτοαποκαλούμενες «Δημοκρατίες» του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ και να στείλει ρωσικά στρατεύματα στην ανατολική Ουκρανία.
Το γραφείο του Τούρκου προέδρου ανέφερε μετά το τηλεφώνημα ότι αυτό αντανακλά την «προσέγγιση στη βάση αρχών» του Ερντογάν στην τρέχουσα κρίση. Είναι συνεπής με τη παραδοσιακή θέση της Άγκυρας σχετικά με την αρπαγή εδάφους από τη Ρωσία στην Ουκρανία: η Τουρκία καταδίκασε την κατάληψη της Κριμαίας το 2014, μια θέση που επανέλαβε ο Ερντογάν κατά τη διάρκεια επίσκεψης του το 2020 στο Κίεβο.
Η συνέπειά του σε αυτό το σημείο θα χαιρετιστεί λογικά από τους ομολόγους του στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, οι οποίοι επί αρκετά χρόνια αγωνιούν για την απομάκρυνση του Ερντογάν από τη Δύση προς την κατεύθυνση της Ρωσίας. Μέλος του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO), η Τουρκία έχει εξοργίσει άλλα μέλη της Συμμαχίας, αγοράζοντας ρωσικά αντιαεροπορικά πυραυλικά συστήματα.
Στη Συρία, η Άγκυρα έχει συμβιβαστεί με τη Μόσχα και έχει επιτεθεί σε κουρδικές πολιτοφυλακές τις οποίες οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θεωρούν σημαντικούς συμμάχους στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Στις ομιλίες του, ο Ερντογάν χύνει συστηματικά «δηλητήριο» ενάντια σε Αμερικανούς και Ευρωπαίους ηγέτες. Σε αντάλλαγμα, εκείνοι τον έχουν αποκλείσει συχνά από τις συνομιλίες και τις διαπραγματεύσεις τους για διάφορα ζητήματα.
Η εξάρτηση από τη Ρωσία
Θα ήταν ωστόσο λάθος να ερμηνεύσουμε τη θέση του για την Ουκρανία ως ένα μήνυμα ότι θέλει να επιστρέψει στη θαλπωρή της αγκαλιάς της Δύσης. Πέρα από το να κουνά το δάχτυλο της αποδοκιμασίας για τον επιθετικό τυχοδιωκτισμό του Πούτιν, ο Ερντογάν, έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για την επιβολή τιμωρίας στον Ρώσο ηγέτη. Η Άγκυρα έχει υποστηρίξει ότι οι κυρώσεις θα παρεμπόδιζαν μια λύση μέσω διαπραγματεύσεων.
Αυτό έχει να κάνει τόσο με την οικονομία και την πολιτική, τοπική και περιφερειακή, όσο και με ζητήματα αρχών. Η Ρωσία είναι ένας από τους 10 κορυφαίους προορισμούς για τις εξαγωγές της Τουρκίας και μία από τις τρεις κορυφαίες πηγές εισαγωγών της. Όσο εξαρτημένη είναι η Τουρκία από το ρωσικό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, άλλο τόσο είναι η οικονομία της από τους Ρώσους τουρίστες – πολύ περισσότερο τώρα που η τουριστική βιομηχανία αρχίζει να ανακάμπτει από την επιβράδυνση της πανδημίας του Covid.
Η Τουρκία, η οποία διατηρεί ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία, δεν θα έβλεπε καμία καλύτερη λύση από την ταχεία επίλυση των διαφορών τους: ο Ερντογάν έχει μάλιστα προσφερθεί εθελοντικά στις υπηρεσίες του ως «ειρηνοποιού». Ένας πόλεμος ο οποίος εμποδίζει το εμπόριο με την Ουκρανία είναι ήδη αρκετά κακός, ωστόσο κυρώσεις οι οποίες θα περιόριζαν το εμπόριο με τη Ρωσία θα ήταν καταστροφικές για την οικονομία της Τουρκίας, η οποία αγωνίζεται να ανακάμψει από τις συνδυασμένες επιπτώσεις της πανδημίας, της βυθιζόμενης τουρκικής λίρας και των ανορθόδοξων οικονομικών πολιτικών του ίδιου του Ερντογάν.
Ο αρχηγός του τουρκικού κράτους γνωρίζει από την πρόσφατη εμπειρία τον πόνο τον οποίο βιώνει η Τουρκία όταν διαταράσσονται οι οικονομικοί δεσμοί της με τη Ρωσία. Η τελευταία φορά που το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών περιορίστηκε σοβαρά ήταν το 2015: τότε, οι περιορισμοί επιβλήθηκαν από τον Πούτιν, ως αντίποινα για την κατάρριψη ρωσικού στρατιωτικού αεροσκάφους από την Τουρκία στην τουρκοσυριακή μεθόριο. Ο αριθμός των Ρώσων τουριστών μειώθηκε κατακόρυφα και ο Τούρκος ηγέτης αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη.
Αντικρουόμενες φιλοδοξίες: «Τουρκικός» και «ρωσικός» κόσμος
Πέρα από τις επιταγές της οικονομίας, οι δύο πρόεδροι έχουν αντικρουόμενες φιλοδοξίες. Ο Ερντογάν θεωρεί μιας μορφής «ενδοχώρα» της Τουρκίας την ευρύτερη περιοχή που καλύπτεται από την παλιά Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους τουρκογενείς λαούς που εκτείνονται από περιοχές που συνορεύουν με τη Μαύρη Θάλασσα σε τμήματα του Καυκάσου μέχρι και μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας, θεωρώντας ότι βρίσκεται υπό την προστασία του και εκτός της δικαιοδοσίας τόσο της Δύσης όσο και της Ρωσίας.
Αυτό μερικές φορές τον φέρνει σε αντίθεση με τον Πούτιν, ο οποίος «φλέγεται» από ένα παρόμοιο όραμα για επαναβεβαίωση της ρωσικής επιρροής στον χώρο της παλιάς Σοβιετικής Ένωσης και της αυτοκρατορίας των Τσάρων.
Οι δύο άνδρες ήταν πιο πρόσφατα σε αντιπαράθεση στον πόλεμο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, όπου η στρατιωτική βοήθεια της Άγκυρας για το πρώτο, ένα κράτος με τουρκογενή εθνοτική πλειονότητα, αποδείχθηκε αποφασιστική, ανατρέποντας τη λεπτή ισορροπία που είχε επιβάλει η Μόσχα μεταξύ των δύο πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.
Ο Ερντογάν είχε επίσης εξοργίσει τη Ρωσία στο ουκρανικό, προμηθεύοντας την κυβέρνηση του προέδρου Βολόντιμιρ Ζελένσκι με στρατιωτικά drones και την τεχνολογία για την κατασκευή τους. Νωρίτερα αυτό τον μήνα, η Τουρκία είχε δηλώσει επιδεικτικά ότι δεν θα άφηνε τη ρωσική οργή να εμποδίσει την εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ Άγκυρας και Κιέβου.
Και εδώ η ιστορία παίζει τον ρόλο της. Μεγάλα τμήματα της σύγχρονης Ουκρανίας διοικούνταν από την Κωνσταντινούπολη μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν μια ρωσική εισβολή εκτόπισε μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού πληθυσμού της Κριμαίας. Η Τουρκία έχει σήμερα μια αρκετά μεγάλη κοινότητα Τατάρων της Κριμαίας και αισθάνεται υπεύθυνη για όσους παραμένουν στην παραδοσιακή τους πατρίδα.
Ανάγκη
Ωστόσο, ακόμη και αν ο Ερντογάν θεωρεί τον Πούτιν ως «παρεμβαίνοντα» στην αυλή του, χρειάζεται ταυτόχρονα τη ρωσική υποστήριξη για να επιδιώξει στόχους εξωτερικής πολιτικής που συγκρούονται με εκείνους της Δύσης. Η επίθεσή του στις κουρδικές πολιτοφυλακές στη Συρία – τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί θανάσιμη απειλή λόγω της σύνδεσής τους με τους Κούρδους αντάρτες του PKK στην Τουρκία – δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη σιωπηρή υποστήριξη της Μόσχας, η οποία διατηρεί μεγάλο στρατιωτικό αποτύπωμα στη Συρία προκειμένου να στηρίζει εκεί τη δικτατορία του Μπασάρ αλ Άσαντ.
Η Ρωσία είναι επίσης ένα χρήσιμο αλεξικέραυνο έναντι της Δύσης. Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τα ανοίγματα στη Μόσχα ως διαπραγματευτικό «χαρτί» στις επαφές τους με τους εταίρους του στο ΝΑΤΟ: δείτε τις συχνές απειλές του να αγοράσει ρωσικά αεροσκάφη εάν η Δύση αρνηθεί οριστικά στην Τουρκία τα τελευταίας τεχνολογίας μαχητικά.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η πιθανότερη «κλίση» του Ερντογάν θα ήταν να περιορίσει την «προσέγγιση αρχών» την οποία διακηρύσσει σχετικά με την Ουκρανία σε αυτό το τηλεφώνημά του στον Πούτιν.
Εάν ωστόσο ο άνδρας στην άλλη άκρη της γραμμής έχει αποφασίσει να στείλει τις δυνάμεις του και πιο δυτικά στην Ευρώπη, ο πρόεδρος της Τουρκίας μπορεί τελικά να αναγκαστεί να κάνει εκείνο το οποίο επιδέξια απέφευγε να πράξει μέχρι σήμερα: να διαλέξει πλευρά.