Γνωρίζατε ότι οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν τη Χαβάη το περασμένο καλοκαίρι ξεκίνησαν από ένα μυστικό «μετεωρολογικό όπλο» που δοκιμάζεται από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, και ότι οι αμερικανικές ΜΚΟ εξαπλώνουν τον δάγκειο πυρετό στην Αφρική; Ότι η Olena Zelenska, η πρώτη κυρία της Ουκρανίας, έκανε ψώνια στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν αξίας 1,1 εκατ. δολαρίων; Ή ότι ο Narendra Modi, ο πρωθυπουργός της Ινδίξας, υποστηρίχθηκε σε ένα νέο τραγούδι από τον Mahendra Kapoor, έναν Ινδό τραγουδιστή που πέθανε το 2008;
Αυτές οι ιστορίες είναι, φυσικά, όλες ψεύτικες. Είναι παραδείγματα παραπληροφόρησης: ψεύδη που αποσκοπούν στην εξαπάτηση. Τέτοιου είδους παραμύθια διαδίδονται σε όλο τον κόσμο από ολοένα και πιο εξελιγμένες εκστρατείες. Έξυπνα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και περίπλοκα δίκτυα λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν και να μοιραστούν τρομακτικά πειστικές φωτογραφίες, βίντεο και ήχο, μπερδεύοντας τα γεγονότα με τη μυθοπλασία. Σε μια χρονιά που ο μισός κόσμος διεξάγει εκλογές, όλα αυτά τροφοδοτούν τους φόβους ότι η τεχνολογία θα καταστήσει αδύνατη την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, υπονομεύοντας μοιραία τη δημοκρατία. Πόσο πρέπει να ανησυχούμε;
Η παραπληροφόρηση υπάρχει από τότε που σε ένα επιχείρημα υπάρχουν δύο πλευρές. Ο Ραμσής Β’ δεν κέρδισε τη μάχη του Καντές το 1274 π.Χ. Ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, ισοπαλία. Ωστόσο, κανείς δεν θα φανταζόταν κάτι τέτοιο αντικρύζοντας τα μνημεία που έχτισε ο Φαραώ για να γιορτάσει τον θρίαμβό του. Η αφήγηση του Ιουλίου Καίσαρα για τους Γαλατικούς πολέμους είναι τόσο πολιτική προπαγάνδα όσο και ιστορική αφήγηση. Η εποχή της τυπογραφίας δεν ήταν καλύτερη. Κατά τη διάρκεια του αγγλικού εμφυλίου πολέμου της δεκαετίας του 1640, οι έλεγχοι του Τύπου κατέρρευσαν, προκαλώντας μεγάλη ανησυχία για τα «άθλια και φανταστικά φυλλάδια».
Το διαδίκτυο απλώς έχει κάνει το πρόβλημα πολύ χειρότερο. Οι ψευδείς πληροφορίες μπορούν να κυκλοφορήσουν με χαμηλό κόστος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πολλά σχετικά με την παραπληροφόρηση είναι σκοτεινά. Όμως, στην ειδική ενότητα Επιστήμη & Τεχνολογία, εντοπίζουμε τους πολύπλοκους τρόπους με τους οποίους σπέρνεται και διαδίδεται μέσω δικτύων λογαριασμών και ιστότοπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η εκστρατεία της Ρωσίας κατά της κας Zelenska, για παράδειγμα, ξεκίνησε ως βίντεο στο YouTube, πριν περάσει από αφρικανικούς ιστότοπους ψεύτικων ειδήσεων και ενισχυθεί από άλλους ιστότοπους και λογαριασμούς κοινωνικών μέσων. Το αποτέλεσμα είναι μια παραπλανητική επίφαση αληθοφάνειας.
Οι λογαριασμοί διασποράς, πριν αναμείξουν την παραπληροφόρηση, δημιουργούν ένα κοινό με αναρτήσεις σχετικά με το ποδόσφαιρο ή τη βρετανική βασιλική οικογένεια, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη. Μεγάλο μέρος της έρευνας σχετικά με την παραπληροφόρηση τείνει να εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο θέμα σε μια συγκεκριμένη πλατφόρμα σε μια μόνο γλώσσα. Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι οι περισσότερες εκστρατείες λειτουργούν με παρόμοιους τρόπους. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται από τις κινεζικές επιχειρήσεις παραπληροφόρησης για να κακολογήσουν νοτιοκορεατικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, μοιάζουν εντυπωσιακά με εκείνες που χρησιμοποιούνται στις προσπάθειες υπό τη ρωσική ηγεσία για τη διάδοση αναληθειών σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο στόχος πολλών τέτοιων εγχειρημάτων δεν είναι απαραίτητα να μας κάνουν να υποστηρίξουμε ένα πολιτικό κόμμα έναντι ενός άλλου. Μερικές φορές ο στόχος είναι απλώς να μολύνουν τη δημόσια σφαίρα ή να σπείρουν τη δυσπιστία προς τα μέσα ενημέρωσης, τις κυβερνήσεις και την ίδια την ιδέα ότι η αλήθεια είναι γνωστή. Εξ ου και οι κινεζικοί μύθοι για τα μετεωρολογικά όπλα στη Χαβάη, ή η προσπάθεια της Ρωσίας να αποκρύψει το ρόλο της στην κατάρριψη ενός Μαλαισιανού αεροσκάφους προωθώντας διάφορες ανταγωνιστικές αφηγήσεις.
Όλα αυτά προκαλούν ανησυχίες ότι η τεχνολογία, καθιστώντας την παραπληροφόρηση ανίκητη, θα απειλήσει την ίδια τη δημοκρατία. Όμως, υπάρχουν τρόποι ελαχιστοποίησης και διαχείρισης του προβλήματος.
Το ότι η τεχνολογία είναι μια δύναμη για το καλό και για το κακό, είναι ενθαρρυντικό. Αν και η τεχνολογία της πληροφορικής καθιστά την παραγωγή παραπληροφόρησης πολύ φθηνότερη, μπορεί επίσης να βοηθήσει στην παρακολούθηση και τον εντοπισμό. Ακόμα και τη στιγμή που οι εκστρατείες γίνονται πιο εξελιγμένες, με κάθε λογαριασμό διασποράς να διαφοροποιεί τη γλώσσα του αρκετά ώστε να είναι αληθοφανής, τα μοντέλα της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εντοπίσουν αφηγήσεις που μοιάζουν παρόμοιες. Άλλα εργαλεία μπορούν να εντοπίσουν ύποπτα βίντεο εντοπίζοντας ψεύτικο ήχο ή αναζητώντας σημάδια πραγματικών καρδιακών παλμών, όπως αποκαλύπτονται από τις λεπτές διακυμάνσεις στο χρώμα του δέρματος στο μέτωπο των ανθρώπων.
Ο καλύτερος συντονισμός μπορεί κάλλιστα να βοηθήσει. Κατά κάποιο τρόπο η κατάσταση είναι ανάλογη με την επιστήμη του κλίματος στη δεκαετία του 1980, όταν οι μετεωρολόγοι, οι ωκεανογράφοι και οι γεωλόγοι μπορούσαν να καταλάβουν ότι κάτι συνέβαινε, αλλά ο καθένας μπορούσε να δει μόνο ένα μέρος της εικόνας. Μόνο όταν ενώθηκαν, έγινε σαφής η πλήρης έκταση της κλιματικής αλλαγής. Κατά το ίδιο τρόπο, οι ακαδημαϊκοί ερευνητές, οι ΜΚΟ, οι εταιρείες τεχνολογίας, τα μέσα ενημέρωσης και οι κυβερνητικές υπηρεσίες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μεμονωμένα το πρόβλημα της παραπληροφόρησης. Με συντονισμό, μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να εντοπίζουν πρότυπα, επιτρέποντας στις εταιρείες τεχνολογίας να επισημαίνουν, να φιμώνουν ή να αφαιρούν παραπλανητικό περιεχόμενο. Για παράδειγμα, η μητρική εταιρεία του Facebook, η Meta, έκλεισε μια επιχείρηση παραπληροφόρησης στην Ουκρανία στα τέλη του 2023 μετά από μια πληροφορία από την Google.
Ωστόσο, η βαθύτερη κατανόηση απαιτεί επίσης καλύτερη πρόσβαση στα δεδομένα. Στον σημερινό κόσμο των αλγορίθμων, μόνο οι εταιρείες τεχνολογίας μπορούν να καταλάβουν ποιος διαβάζει τι. Σύμφωνα με την αμερικανική νομοθεσία, οι εταιρείες αυτές δεν υποχρεούνται να μοιράζονται τα δεδομένα με τους ερευνητές, αλλά ο νέος νόμος της Ευρώπης για τις ψηφιακές υπηρεσίες επιβάλλει την κοινή χρήση δεδομένων και θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για άλλες χώρες. Οι εταιρείες που ανησυχούν για την ανταλλαγή μυστικών πληροφοριών θα μπορούσαν να αφήνουν τους ερευνητές να στέλνουν προγράμματα προς εκτέλεση, αντί να στέλνουν δεδομένα για ανάλυση.
Ένας τέτοιος συντονισμός είναι ευκολότερο να επιτευχθεί σε ορισμένα μέρη από ό,τι σε άλλα. Η Ταϊβάν, για παράδειγμα, θεωρείται το χρυσό πρότυπο για την αντιμετώπιση των εκστρατειών παραπληροφόρησης. Το γεγονός ότι η χώρα είναι μικρή, η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση υψηλή και η απειλή από μια εχθρική ξένη δύναμη σαφής, βοηθάει. Άλλες χώρες έχουν λιγότερους πόρους και ασθενέστερη εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Στην Αμερική, δυστυχώς, η πολωμένη πολιτική σημαίνει ότι οι συντονισμένες προσπάθειες για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης έχουν χαρακτηριστεί ως απόδειξη μιας τεράστιας αριστερής συνωμοσίας για τη φίμωση των δεξιών φωνών στο διαδίκτυο.
Η δύναμη ενός ατόμου…
Οι κίνδυνοι της παραπληροφόρησης πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη και να μελετηθούν προσεκτικά. Ωστόσο, οφείλουμε να έχουμε κατά νου ότι εξακολουθούν να είναι αβέβαιοι. Μέχρι στιγμής υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι η παραπληροφόρηση από μόνη της μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών. Για αιώνες υπήρχαν άνθρωποι που διακινούσαν ψευδείς πληροφορίες και άνθρωποι που ήθελαν να τους πιστέψουν. Ωστόσο, οι κοινωνίες συνήθως έβρισκαν τρόπους να τα βγάλουν πέρα. Η παραπληροφόρηση μπορεί να έχει σήμερα μια νέα, πιο εξελιγμένη μορφή, αλλά δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί ως μια άνευ προηγουμένου και αδιαμφισβήτητη απειλή.