Σε αντίθεση με το γκλάμορους περιτύλιγμα των τρέντι εστιατορίων και των ακριβών πριβέ κλαμπ, η οικονομική κρίση δείχνει να αφήνει βαθιά το αποτύπωμά της στη βρετανική πρωτεύουσα που υποφέρει από την υπερβολική ακρίβεια εξαιτίας της εκτίναξης των τιμών στο real estate και τα ανεπανόρθωτα πλέον προβλήματα που έχει προκαλέσει το Brexit.
Οι απεργίες είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο, με τους κατοίκους του Λονδίνου να βλέπουν έκπληκτοι και για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες να γίνονται μαζικές διαδηλώσεις και να ακινητοποιούνται οι περισσότεροι τομείς του δημόσιου βίου. Την ώρα μάλιστα που όλες οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, γνωρίζουν ανάπτυξη, η Βρετανία φαίνεται να βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στην ύφεση, με το κέντρο της, αν όχι να παραλύει, να αλλάζει δραματικά.
Φτάνοντας στο κέντρο του Λονδίνου, Παρασκευή απόγευμα, την ώρα που άλλες φορές οι τουρίστες και οι ντόπιοι θα στριμώχνονταν γύρω από τη Λέστερ Σκουέρ και την Τραφάλγκαρ, αδυνατείς να πιστέψεις ότι μπορείς να βρεις θέση στα εστιατόρια και τα καφέ και ότι περπατάς σε άδειους, κυριολεκτικά, δρόμους. Σκηνές από τις πιο δυστοπικές ταινίες όπως «Το Λονδίνο έπεσε» μοιάζουν σχεδόν με πραγματικότητα αφού οι συνεχιζόμενες απεργίες στα τρένα, όπως μας εξηγεί χαρακτηριστικά ο Λάρι, οδηγός ταξί, που πλέον αναγκάζεται να δουλεύει για τις μεγάλες πλατφόρμες, δεν επιτρέπουν στους εργαζομένους να κατέβουν στο κέντρο αναγκάζοντας ουσιαστικά την πόλη να ξαναζεί τις μέρες της πανδημίας.
Τα μεγάλα καταστήματα είναι κυριολεκτικά άδεια, ενώ τη θέση των κορυφαίων αλυσίδων που δέσποζαν για χρόνια στην Οξφορντ Στριτ, όπως το «Top Shop», το οποίο πλέον είναι κλειστό, έχουν πάρει τεράστια πολυκαταστήματα με αγνώστου προελεύσεως γλυκά και ναργιλέδες για όλα τα γούστα, τα οποία απευθύνονται, σχεδόν αποκλειστικά, στο αραβόφωνο κοινό, που τείνει πια να γίνει αν όχι πλειοψηφία, σίγουρα κυρίαρχο στο Λονδίνο. Είναι ίσως η πρώτη φορά που βλέπεις τις υπαλλήλους σε πολυκαταστήματα όπως το «Selfridges» να φοράνε μαντίλα, όπως αντίστοιχα και οι μουσουλμάνες πελάτισσες, οι οποίες είναι πια οι μόνες που διασχίζουν τους κεντρικούς δρόμους γύρω από την Οξφορντ Στριτ και τη Μαρμπλ Αρτς.
Εξαιτίας του Brexit, που έχει αναγκάσει τους Ευρωπαίους να φύγουν, στο Λονδίνο δεν συνέρρευσαν, όπως πίστευαν οι ψηφοφόροι στις εργατικές πόλεις του Βορρά που φαίνεται να αποφάσισαν για το (μαύρο) μέλλον της χώρας, οι Βρετανοί της μεσαίας τάξης, αλλά Αραβες και Κινέζοι, οι οποίοι φαίνεται να διαθέτουν τον απαραίτητο πλούτο αφού εξαιτίας της αύξησης στις τιμές των ενοικίων κανείς πια δεν μπορεί να μείνει στο κέντρο. Τώρα πλέον τη θέση των τουριστών που έδιναν άλλοτε μάχη για μια θέση στα κράσπεδα της Οξφορντ Στριτ παίρνουν οι έχοντες και κατέχοντες της Ανατολής που είναι οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να διαθέτουν τα εξωφρενικά ποσά που απαιτούνται για μια θέση στον βρετανικό ήλιο – κάτι ούτως ή άλλως σπάνιο.
Το τοπίο αλλάζει
Οπως δηλώνουν οι ντόπιοι που εξηγούν τη νέα ανθρωπογεωγραφία της πόλης, η έλλειψη φοιτητών είναι πλέον εμφανής αφού τα εξωφρενικά δίδακτρα και οι τιμές των ενοικίων είναι αποτρεπτικά για τους Ευρωπαίους πολίτες των μεσαίων εισοδημάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απουσιάζει πλέον από το Λονδίνο το στοιχείο που χρειαζόταν ώστε να ενισχυθούν οι γειτονιές, να δουλέψουν τα τοπικά ντέλι (τα αλλοτινά παντοπωλεία της γειτονιάς) ή οι παμπ και τα εναλλακτικά καταστήματα που έδιναν τον τόνο του swinging London. Οι μεγάλες αλυσίδες είναι πια κυρίαρχο φαινόμενο ακόμα και για τοπικά καταστήματα, όπως οι φούρνοι της γειτονιάς που έχουν εκλείψει πλέον οριστικά. Ειδικά μετά την πανδημία και με τη λαίλαπα του Brexit είναι ελάχιστα τα μαγαζιά που κατάφεραν να σταθούν, με αποτέλεσμα να κλείσουν τοπικές επιχειρήσεις που ήταν εμβληματικές για την πόλη.
Μια βόλτα στο Τσάρινγκ Κρος, εκεί όπου κάποτε ανθούσαν τα παλαιοβιβλιοπωλεία με τους κλασικούς Βρετανούς ιδιοκτήτες με τα κοτλέ σακάκια, αρκεί για να διαπιστώσεις την απουσία των μικρών, εμβληματικών καταστημάτων· ακόμα και το περίφημο βιβλιοπωλείο του Νότινγκ Χιλ στην ομώνυμη περιοχή, με τους ωραίους χάρτες και τις σπάνιες εκδόσεις, που ενέπνευσε τη διάσημη ταινία με πρωταγωνιστές τον Χιου Γκραντ και την Τζούλια Ρόμπερτς, είναι πια παρελθόν, όπως τα περισσότερα στην περιοχή.
Ελλείψεις προσωπικού
Αντίστοιχα αρνητική είναι και η κατάσταση στην εστίαση, όπου πολλές φορές χρειάζεται τεράστια υπομονή για να μπορέσεις να σερβιριστείς από έναν ανειδίκευτο, τις περισσότερες φορές, σερβιτόρο αφού η έλλειψη σε εργατικά χέρια έχει πραγματικά γονατίσει τις επιχειρήσεις. Τα μεγάλα εστιατόρια πλέον πληρώνουν μεγάλα ποσά για Ευρωπαίους μάγειρες οι οποίοι ωστόσο δεν μπορούν εύκολα να εξασφαλίσουν βίζα παραμονής.
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στους «Financial Times», το 11% των θέσεων εργασίας στον κλάδο της εστίασης παραμένει κενό σε σύγκριση με το 4% στην πραγματική οικονομία. Αντίστοιχα, μια άλλη έρευνα λέει ότι το 1/3 των επιχειρήσεων απειλείται με λουκέτο εξαιτίας όχι μόνο της κρίσης, αλλά και της έλλειψης προσωπικού. «Είναι χειρότερα και από τον COVID, αλλά και την ενεργειακή κρίση. Είναι το πιο τραυματικό και καταστροφικό γεγονός της καριέρας μου», δηλώνει χαρακτηριστικά ο γνωστός εστιάτορας, ιδιοκτήτης των διάσημων «Trullo» και «Padella», Τζόρνταν Φρίντα, στους κυριακάτικους «Times».
Ο ίδιος παραδέχεται ότι έχει αναγκαστεί να αυξήσει κι άλλο τις τιμές για να καλύψει όχι μόνο την ενεργειακή κρίση, αλλά και το αυξανόμενο εργατικό κόστος. Ελάχιστα εστιατόρια πλέον μπορούν να διατηρήσουν σχετικά χαμηλά τις τιμές και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σέρβις. Σε επίσκεψή μας στη σαββατιάτικη αγορά του Borough Market χρειάστηκε να περιμένουμε μισή ώρα μόνο και μόνο για να αγοράσουμε κρουασάν και ζεστό καφέ, αφού είναι σοβαρή πια η έλλειψη προσωπικού. Επίσης, είναι σύνηθες το φαινόμενο στις πιο διάσημες αλυσίδες ταχυφαγείων να βλέπεις μόνο αυτοεξυπηρετούμενα ταμεία αντί για προσωπικό, κάτι που καθιστά όχι μόνο πιο δύσκολη την εξυπηρέτηση, αλλά και πιο προβληματική.
Και αν αυτό ακούγεται απλώς γκρίνια και μάλλον πολυτέλεια, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα νοσοκομεία, τα οποία έχουν αδειάσει από προσωπικό, κάτι που οδήγησε σε απεργίες διαρκείας και σε πλήρη κατάρρευση του ήδη πολλαπλά βαλλόμενου Εθνικού Συστήματος Υγείας της Βρετανίας, του περίφημου NHS, που κάποτε αποτελούσε πρότυπο και μάλιστα ήταν ένα από τα πρωταγωνιστικά θέματα στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου. Οι Βρετανοί έχουν κυριολεκτικά γονατίσει αφού κανείς δημόσιος τομέας, από τους ελάχιστα υφιστάμενους, δεν λειτουργεί, ενώ βλέπουν τους μισθούς τους να συρρικνώνονται λόγω της σοβαρής οικονομικής κρίσης.
Μόδα και γαστρονομία
Ισως γι’ αυτό και δύσκολα θα δεις πλέον νέους να επιστρέφουν σπίτι τους αργά το βράδυ του Σαββάτου μετά από διασκέδαση, όπως συνηθιζόταν, κάνοντας μια στάση για το παραδοσιακό «βρόμικο» fish and chips στα γνωστά ταχυφαγεία που σέρβιραν το διάσημο έδεσμα-σήμα κατατεθέν της πόλης. Πλέον στο κέντρο υπάρχουν μόνο καλοντυμένοι μέσης ηλικίας ή καριερίστες νεαροί που τελειώνουν σχετικά αργά τη δουλειά και θα προτιμήσουν να πιουν ένα after work drink σε κάποιες από τις ακριβές πλέον και πλήρως ανακαινισμένες παμπ, οι οποίες μάλλον είναι ξανά στη μόδα.
Η αλλαγή του κέντρου και η μεταμόρφωσή του σε ένα τοπίο για τους εισαγόμενους φοιτητές των πλούσιων οικογενειών της Ανατολής κατέστησε πιο δημοφιλείς περιοχές όπως το Μέιφερ και το Νάιτσμπριτζ, όπου ακόμα και εκεί θα δεις μεγάλες αλυσίδες να έχουν κλείσει. Σε αντίθεση, βέβαια, με την κρίση, η αύξηση της ζήτησης για στέγη έχει προκαλέσει έκρηξη στις κατασκευές που δίνουν την αίσθηση ότι στο Λονδίνο πραγματοποιούνται παντού έργα ή χτίζονται καινούρια κτίρια. Γειτονιές που χαρακτηρίζονταν παλιότερα ως υπανάπτυκτες όπως γύρω από το Κινγκς Κρος, που κάποτε ήταν πολύ επικίνδυνο και όπου συναντούσες μόνο περιθωριακούς τύπους και πορνεία, τώρα θεωρούνται σημεία αναφοράς.
Το βιομηχανικό τοπίο του Κινγκς Κρος, όπου τα παλιότερα χρόνια κατέφτανε το κάρβουνο από τον Βορρά και το Νιούκαστλ, έχει πια καταστεί πόλος έλξης και διασκέδασης, ένα τεράστιο κέντρο μόδας και γαστρονομίας. Εδώ στεγάζονται σήμερα το περίοπτο Πανεπιστήμιο του Σεντ Μάρτινς, που έχει μετατρέψει παλιούς σταθμούς των τρένων σε εκθεσιακούς χώρους, ενώ στα ολοκαίνουρια κτίρια που έχουν χτιστεί στην περιοχή έχουν ανοίξει μια σειρά από τρέντι εστιατόρια με πολυεθνικές κουζίνες. Πανέμορφες φωταγωγημένες γέφυρες, τις οποίες μπορείς να διασχίσεις χαζεύοντας άλλοτε κρυφές όψεις του Τάμεση, κλέβουν την προσοχή σου, όπως και τεράστια έργα τέχνης με νέον που έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία.
Πόλος έλξης
Σημαντικό ρόλο σε αυτό έχει διαδραματίσει και η πρόσφατη ανακαίνιση του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού που δίνει ζωή στην περιοχή. Δεν είναι τυχαίο ότι στο τεράστιο κατακόκκινο ερημωμένο, μέχρι πρότινος, κτίριο που βρίσκεται στην είσοδο του King’s Cross στεγάζεται πλέον ένα εντυπωσιακό πεντάστερο ξενοδοχείο, το «St. Pancras Renaissance», με το μπαρ του στην είσοδο να είναι ένα από τα πιο διάσημα μέρη για νυχτερινή έξοδο. Γενικότερα, νέες, άλλοτε απάτητες περιοχές προστίθενται συνεχώς στο μεταλλασσόμενο τοπίο του Λονδίνου, που φαίνεται πια να μεταφέρεται, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες ανάπτυξης, προς το νότιο κομμάτι της πόλης.
Η έλλειψη δικτύου μεταφοράς, καθώς το μετρό σχεδόν απουσιάζει στο Νότιο Λονδίνο, φαίνεται να αποτελεί πόλο έλξης για την παραγωγική νεολαία, που δείχνει να μετακινείται προς τις υπανάπτυκτες μέχρι πρότινος περιοχές διαμορφώνοντας ένα πιο ζωντανό modus vivendi. Οποιος θέλει να πάρει μια γεύση, αρκεί να περπατήσει στους δρόμους γύρω από το ολοκαίνουριο κέντρο του Battersea Power Station, ένα πραγματικό ιστορικό και αρτ ντεκό τοπόσημο για την πόλη, στις όχθες του Τάμεση, που ουσιαστικά αποτελεί την είσοδο στα νέα αναπτυσσόμενα κέντρα της πόλης.
Το τεράστιο κέντρο με τα δύο εμβληματικά φουγάρα, που ήταν ο μεγαλύτερος σταθμός ηλεκτροπαραγωγικής καύσης άνθρακα στον κόσμο, γνωστός και από το εξώφυλλο του διάσημου δίσκου των Pink Floyd «Animals», σήμερα έχει μετατραπεί σε ένα μοδάτο κέντρο, ίδιας αισθητικής με την Tate Gallery, με καταστήματα, μπαρ και τη δυνατότητα πρόσβασης στην καλύτερη θέα στην πόλη. Γύρω από το Battersea έχουν ήδη χτιστεί τεράστιες γυάλινες πολυκατοικίες με πολυτελή διαμερίσματα και η ευρύτερη περιοχή που επεκτείνεται σε 42 στρέμματα φιλοξενεί σημαντικά έργα ανάπλασης με τη διαμόρφωση κήπων, ειδικών σημείων για βόλτα, ενώ ο ολοκαίνουριος σταθμός του μετρό αναμένεται να δώσει άλλη ώθηση στην περιοχή.
Καθώς φαίνεται, το Λονδίνο αναζητά διέξοδο από τη μεγάλη στεγαστική κρίση και το Brexit θέλοντας να αποδείξει πως, παρά τις αδυναμίες στις υπηρεσίες, την ύφεση, τα προβλήματα με το προσωπικό και την κρίση, παραμένει η ανυπέρβλητη πρωτεύουσα που ενέπνευσε τις μεγάλες επαναστάσεις και έκανε ακόμα και τον ίδιο τον Καρλ Μαρξ να γράψει το «Κεφάλαιο» εμπνευσμένος από τις κοσμογονικές αλλαγές που γίνονταν στους κόλπους του.